Czasopis
Białoruskie pismo społeczno-kulturalne
11/2002
Быць сабою
Закончыўся вось чарговы год маіх вандраванняў у далейшы свет. Пачалося ад Кракава і Варшавы, затым праз Нямеччыну (Потсдам, Дзюсельдорф) пакруцілася кола на гданска-гдынскі Трыгорад, Познань, каб зноў асесці ў родна-сумным Беластоцкім краі. Па дарозе трапілася яшчэ некалькі гарадоў, у тым ліку незабыўная Прага і пануры Мінск. Рэзультат пісьменніцкіх маіх вандровак такі, што мару аб тым, каб нікуды больш ужо не ездзіць! Цяжка тое супакаенне даецца, бо запрашаюць гарачыя сябры, энтузіясты беларускай літаратуры, культуры. Але, відаць, трэба ашчаджацца са здароўем, якое тым часам хіліца ў драматычны бок. Годы бяруць сваё, як ні жартуй з іх.
Што наймацней стамляе? Няведанне беларускай культуры аўдыторыямі і атоесамліванне Беларусі з Лукашэнкам, чалавекам нулявога значэння на прасторах гісторыі.
Мая публіка кантрастна падзялялася на дзве катэгорыі: па-універсітэцку шматлюдную ў акадэмічных цэнтрах і па-клубнаму нямногалікую ў публічных асяродках культуры. У залежнасці ад таго, дзе і як адбывалася арганізацыя сустрэчы – ці ўва ўстановах з усталяваным навыкам прысутнасці, а ці ў прывулічных клубах, куды вечарамі заходзіць толькі той, каго сапраўды непрымушона зацікавіла мая абвестка. Са слухачамі першае катэгорыі даходзіла аднак да палкіх дыскусіяў, у якіх выяўлялася некаторая іх кампетэнтнасць; слухачы другое катэгорыі пераважна маўчалі, яны прыйшлі паслухаць аб чымсьці ўпершыню імі чутым. Якая ж тут магла быць дыскусія?! Называю іх “слухачамі з вуліцы”.
Характэрна, што большасць тых “слухачоў з вуліцы” – гэта зямляцкія эмігранты (або мігранты). Прыходзяць яны наслухацца пра роднае, наогул слаба вядомае і ўсвядомленае, а потым запрашаюць на таварыскі пачастунак. Радыя пабыць “са сваім паэтам”, нагаварыцца паўзабытаю на чужыне моваю, нюхнуць духу айчыны. Гутарка з імі па-застольнаму банальная, утомная. У Нямеччыне хочацца мне пагаварыць з немцам, а не з беларусам. У Гданску – з палякам, а не з беларусам. Падобна ў Італіі ці ў Англіі...
Гэта дае думаць: у кожнае нацыі свой свет. Дзяржава таксама жыве перш за ўсё сваімі бедамі, радасцямі. Як у гаспадарцы, у хаце якое не дураць сабе галаву няшчасцямі суседа. Мала каго іншага цікавіць, што ты накляпаў. Лёс у кожнага народу-дзяржавы непадобны, няшмат карысны дзеля таго, каб мог прыдацца камусьці яшчэ. Гэту праўду наглядаем у літаратурах, асабліва яскрава ў неперакладнасці паэзіі. Мастацкае слова заўсёды непаўторнае. Напрыклад, “Пана Тадэвуша” перакладалі на беларускую мову разоў пяць розныя аўтары, здольныя і менш здольныя, але надалей няма пэўнасці, чый пераклад лепшы. Слабыя, вядома, адразу відавочныя, але ёсць пару добрых, якім амаль немагчыма прызнаць вярхоўнасць.
Нобелеўская прэмія лічыцца прызнаннем геніяльнасці ўзнагароджанага пісьменніка, паэта. Атрымала гэту прэмію за ХХ стагоддзе ўжо блізу паўсотні творцаў, але сёння імёны большасці з іх нам, хаця б на слых, невядомыя. У нядаўняе заканчэнне таго дваццатага стагоддзя адна парыжская газета наладзіла плебісцыт чытачоў, каб пералічылі яны ў купонах дзесяць найвыдатных пісьменнікаў свету на працягу тых апошніх сто гадоў. Адказы, дасыланыя ў рэдакцыю, былі – як зазвычай – усякія, але на дзесяць указаных аўтараў ажно дзевяць пастаянна выводзілася з французскай літаратуры! Апошняе, дзесятае, месца займаў нехта з ангельцаў або немцаў, італьянцаў... Тыповы француз нават не падазрае існавання, напрыклад, польскай ці беларускай літаратураў. Мы пра іх сёе-тое ведаем, але яны пра нас нічога. Бо – нашто ім тое? Не іх гэта лёс і хлеб.
Выезды ў іншы свет вучаць скромнасці. Выяўляецца, што ты па-за айчынаю проста ніхто, попел і нуль. Няма эміграцыйнай літаратуры, бываюць толькі аўтары, якія адчулі сябе прымушанымі эміграваць. Іначай кажучы: блытаем замежны адрас іх пражывання з чымсьці, чаго не можа быць (Мілаш да старасці жыў у Амерыцы, але ніколі не быў амерыканскім аўтарам).