Браслаўская стыгмата
Глёбус Адам
Дарожныя аварыі
Калi зьбiраешся ў дарогу, кладзi ў кiшэню два пашпарты. І падчас канфлiкту адразу аддавай адзiн пашпарт мiлiцыянту, палiцыянту цi пакрыўджанаму табой чалавеку. Такое ўражвае й гасiць страсьцi. Вораг шалее, крычыць, бiцца лезе, а ты: «На мой пашпарт i супакойся». Тоненькая кнiжачка, а супакойвае, як магутны транквiлiзатар. Пачынаецца чытаньне, гартаньне, разглядваньне. Агрэсiя пераходзiць зь цябе на паперу. Калi пашпарта няма, замянi грашыма. Разгарнi кашалёк, пакажы, колькi ёсьць грошай i аддай большую палову. Грошы ўзьдзейнiчаюць горш за пашпарт, але — безадмоўна. Пашпарт, вядома, лепшы сродак. Толькi далёка ня ў кожнага iх два. А вось адзiны пашпарт аддаваць ня варта. У мяне два пашпарты, i я магу сабе дазволiць адзiн запусьцiць на абаронныя дзеяньнi. Адкуль узяўся дублiкат? Выпадак.
Я iшоў на мiтынг пратэсту. Мы — беларусы, супраць суседняй Русi дзесяць гадоў ходзiм на акцыi пратэсту й б’емся зь мянтамi, тымi самымi, што выдаюць пашпарты, б’емся зь беларускiмi палiцыянтамi. Пагаворваюць, што ў душы нашыя мянты за нас. Напэўна, яны за нас, як i палiцаi былi за нас, як партызаны былi за нас. Асабiста я скарыстаў момант i за дзесяць хвiлiнаў да пачатку акцыi зайшоў у мянтоўку, каб забраць новенькi пашпарт з залатой Пагоняю на вокладцы. У аддзяленьнi, што каля кiнатэатру «Перамога», была процьма амонаўцаў у шаломах з дубiнкамi. Некаторыя мелi аўтаматы. Мне выдалi пашпарт i ў мiтусьнi забылiся забраць стары савецкi.
З двума пашпартамi ў кiшэнi я ўдзельнiчаў у бойцы каля гастраному «Пад гадзiньнiкам», што насупраць КГБ. Народу паабапал скарынаўскага праспэкту была процьма. Хлопцы зь «Белага легiёну» паспрабавалi выйсьцi на сярэдзiну праспэкту. Тут i пачалося. Мянты, якiя нiбыта нашы, пачалi нас зьбiваць, хапаць i кiдаць у машыны. Жаданьня вяртацца ў пастарунак, хай сабе й з двума пашпартамi, у мяне не было. Гэта ў той дзень у аддзяленьнi склалi пратакол, зь якога вынiкала, што цалкам глуханямы хлопец выкрыкваў антыпрэзыдэнцкiя лёзунгi й лаяўся матам. Думаю, i ты не захацеў бы ў такi пастарунак. Але адная справа хацець, а iншая — мець.
Вось у дзяцiнстве я хацеў двухколавы ровар. І бацька набыў такi ровар у дыплямата Калбасьева. Дыплямат, як i мусiць быць, езьдзiў за мяжу на перамовы й прывозiў рознае ўсялякае. Прывёз ён i дзiцячы ровар — блакiтны, з тоўстымi жоўтымi коламi, нямецкi. А дачка дыплямата, Люда, адмовiлася катацца на iм. Ровар прадалi нам.
Я навучыўся катацца ў адно iмгненьне. Сеў i паехаў, нiбыта ўсё жыцьцё езьдзiў на двухколавым ровары.
Бацька зьбiраўся пайсьцi ў краму «1000 дробязяў», я напрасiўся паехаць зь iм. Тым больш, што мне ў сэкцыi фiгурнага катаньня загадалi прынесьцi тэнiсны мячык. Бацька iшоў, я ехаў побач. Ад вулiцы Кузьмы Чорнага да парку Чалюскiнцаў спускаецца вузенькая вулка. Я пачаў набiраць хуткасьць. Бацька яшчэ быў на гары, а я ляцеў унiзе. Раптам з-за рогу зьявiўся мужчына зь дзяўчынкаю. Каб не задавiць дзяўчынку, я паехаў на дом. Пярэдняе кола ўскочыла ў дзiрку памiж сьцяною й вадасьцёкавай трубой. Я пераляцеў праз руль i рэзнуўся галавою ў бляху. Каб у цэглу, дык прытомнасьць вярнулася б значна пазьней, калi б наагул вярнулася. А так я расплюшчыў вочы ў чужой ваньне. Чужая жанчына ўбачыла праз вакно аварыю. Выбегла, узяла мяне на рукi й занесла ў сваю кватэру. Яна абмывала мне твар, калi я апрытомнеў. У краму «1000 дробязяў», што насупраць парку, бацька мяне звадзiў, мячык мы прыдбалi й дамовiлiся, што маме ня скажам пра аварыю, як я наляцеў галавою на трубу. Я й не сказаў. Выклаў усё бацька. Дома я скруцiўся на фатэлi й заснуў. Мацi спытала ў бацькi, чаму я сплю пасярод дня. Бацька раскалоўся. Мяне пабудзiлi й павялi да доктара. У больнiцы абвязалi галаву бiнтам i сказалi, што я атрымаў першае клясычнае страсеньне мазгоў.
Другое страсеньне было не клясычнае, бо я не зьвяртаўся ў лякарню. Я ехаў у грыбы. Разагнаўся з горкi, каб на хуткасьцi праскочыць кавалак дарогi, занесенай пяском. Не праскочыў. Руль вырвала з рук. Я кульнуўся на пясок. Мяккi, шаўкавiсты, цёплы быў наш беларускi пясочак. Але пабiўся я моцна. І грыбоў у той дзень не зьбiраў. І можна было б зрабiць высновы, але я зрабiў iх у iншы бок, на карысьць лепшага ровара.
Зь першых стыпэндыяў наадкладаў рублёў i прыдбаў спартовы ровар «Спадарожнiк». Тры хуткасьцi, тармазы на абодвух колах. І не дапамагло, зноў трапiў у аварыю. Непадалёк ад Кальварыйскiх могiлак я вырашыў праскочыць скрыжаваньне на жоўтае сьвятло. І не пасьпеў. На мяне ляцелi два легкавiкi. Добра, што «жыгулi» iшлi на мэтры два паперадзе «масквiча». «Жыгулi» ўрэзалi мне па пярэднiм коле. Мой ровар разьвярнула на 90°, i «масквiч» не зачапiў зусiм. Вадзiцель з «жыгулёў» аблайваў мяне густым расейскiм брыдкаслоўем. А я маўчаў. Мову адняло. Цяпер я выдатна ведаю, як адымае мову. І жанчына, што сядзела ў праклятых «жыгулях», так i сказала: «Што ты крычыш на яго? Паглядзi, у яго мову адняло!» «Што я крычу, б...? Што я крычу? А каб я забiў гэтага разья... i сеў у турму? Зараз я яго ў мянтоўку здам!» Шафяруга выскачыў з машыны й пачаў сьвiстаць у мiлiцыянцкi сьвiсток. Тут мова й вярнулася. «Ідзi ты ў сраку, мудак! Сам пёрся на чырвонае сьвятло!» Можа мы б i пабiлiся са сьвiстуном, каб не ягоная жонка. Сардэчная трапiлася кабета. «Ён загаварыў (гэта пра мяне), ты чуеш (гэта да сьвiстуна), у яго ўсё нармальна, паехалi». І яны паехалi, а я пакацiў ровар у блiжэйшы двор, дзе сядзеў на лаўцы, можа, гадзiну. Рукi, ногi калацiлiся. Так заўсёды пасьля аварыi ў мяне рукi й ногi калоцяцца. І ў Маскве калацiлiся.
У аэрапорце «Шарамецьева» мяне з братам сустрэў пiсьменьнiк Воўка Сотнiк. Сьцiплы, выхаваны чалавек, а як нап’ецца, заводзiць кружэлку: «Я — вялiкi рускi пiсацель. Я — вялiкi...» Так i карцiць спытаць: «Дастаеўскi?» Толькi я не пытаюся. Воўка харошы чалавек, добры. У ягонай жонкi Танькi машына адрэзала дзьве нагi. Воўка даглядае, носiць на руках, любiць сваю Таньку. Кранальны выпадак. Танька з Воўкам пiшуць раманы па-расейску. А яшчэ пiшуць артыкулы ў часопiсы й газэты пра значнасьць сваiх раманаў. Такi ў iх сямейны лiтаратурны бiзнэс. Тое-сёе Воўка пiсаў i для майго выдавецтва.
Ён сустрэў нас ў аэрапорце. Мы пагрузiлiся ў «опэль» i выяжджалi на трасу. Я сядзеў ззаду, брат — сьпераду. Я зiрнуў праваруч i ўбачыў, як здаравенны «мэрсэдэс» павольна наплывае на нашу машынку. Ён не наплываў, а ляцеў. Але ў такiя моманты ў мяне расьцягваецца час, робiцца марудны-марудны. Мая душа выскачыла зь цела й павiсла побач з машынаю. Так што аварыю я пабачыў адразу ў двух варыянтах: знутры й звонку. У машыне мяне ўразiла, як тарганулiся галовы спадарожнiкаў. Як не адарвалiся?! Чалавек — iстота крэпка сканструяваная. На вулiцы бампэр уеўся ў дзьверку, за якой сядзеў брат. Душа баязьлiва вярнулася ў цела. Я ня стаў яе дакараць. Жыць без душы, хай сабе й баязьлiвай, не выпадае. Усё ж я — чалавек. Грузiн з «мэрсэдэса» прапанаваў ад’ехацца й разабрацца. Мы ад’ехалiся, але не разабралiся. Да нас падрулiлi мянты. О, гэтыя маскоўскiя мянты! На фотавыставе Нацыянальнай геаграфiчнай супольнасьцi зь дзесяцi тысячаў карцiнак толькi адна была пра Расею. За сто гадоў, зь дзесяцi тысячаў, адна — з маскоўскiм мянтом. І вось такi вяпрук нас залавiў. І пачалося... Уцяклi зь месца аварыi, хацелi схаваць злачынства. Грузiну ўцёкi каштавалi пяцьдзясят даляраў. Воўка сплацiў кабану ў фуражцы амэрыканскую дзясятку. Морда не захацела браць расейскiмi рублямi. Як там нi было, а грузiн адрамантаваў «опэль». Сам адрамантаваў. Ён быў яшчэ й аўтамэханiкам.
А я, калi трапляю ў iнцыдэнт, нiчога адрамантаваць не магу, даводзiцца сплочваць грошы. Часам набягаюць немалыя сумы. І як яны будуць малымi, калi за адзiн раз мая жонка пабiла чатыры легкавiкi? Бум! І «опэль», «жыгулi», «фальксваген» i «масквiч» пашкодзiлiся ў розных ступенях.
Ехалi мы з грыбоў. З грыбамi, ты заўважыў, у мяне непрыемнасьцi другi раз. Пачалася залева. Грыбнiкi пазалазiлi ў машыны й выпаўзьлi на дарогу. На гарачы асфальт лiло, як зь вядра. Дарога ператварылася ў каток. Пад Лагойскам жонка мне сказала: «Паглядзi, якi «мэрсэдэс»». І сапраўды, па сустрэчнай паласе да нас наблiжаўся выдатны экзэмпляр, вялiзны фургон. Калi нашы вочы зiрнулi наперад, было запозна нешта рабiць. Наш «опэль» таранiў багажнiк «жыгулёў». Мой лоб пацалаваў шкло й намаляваў на iм зорку з трэшчынаў. Калi я выкараскаўся з машыны, на мяне пайшоў дзядзька з кулакамi. «Ты што, гад, нарабiў? У мяне жонка на дзявятым месяцы!» Як якое здарэньне, усе думаюць на мяне чамусьцi. З усiх выбiраюць мяне за вiнаватага. Можа, твар зладзейскi? «Сам ты мудак! Не паказаў, што тармозiш». «А я, б.., i не тармазiў. Я ехаў. Цiха й нармальна ехаў. А ты, б.., даў мне ў сраку. А ў мяне жонка праз тыдзень родзiць». «А мая жонка за рулём сядзела. Стой i не п...». Вакол нас назьбiраўся натоўп аварыйнiкаў. Жонка плакала. Яе не чапалi. «Хай мянты разьбiраюцца!» Усе разышлiся й закурылi ў чаканьнi даiшнiкаў. «Трупы ёсьць?» — першае, што мы пачулi ад старшыны. «Няма!» «Ну i дзякуй Богу. На гэтым месцы ў нас кожны год нябожчык ёсьць». Пра трупы даiшнiк гаварыў так, як рыбак пра шчупакоў. Рыбнае месца ў iх там, пад Лагойскам. Топчучы парассыпаныя на дарозе грыбы, мянты мералi й малявалi карцiну здарэньня. Вiнаваты быў ясна хто. Ворагаў у нас хапала: два чараватыя начальнiкi ў зялёных гумовых ботах з «масквiча», два маладыя бiзнэсоўцы з «фальксвагена» i сем iдыётаў з «жыгулёў». Цяжарную з «жыгулёнка» звазiлi ў лякарню на «хуткай дапамозе», але пашкоджаньняў не знайшлi й прывезьлi назад. Мент адвёў мяне ў поле й сказаў, што патрымае пацярпелых хвiлiнаў пятнаццаць-дваццаць, каб мы пасьпелi адарвацца. Маўляў, боек на дарозе яму ня трэба. За месяцы тры я сплацiў грошы за «жыгулi» цалкам i за рамонты трох машын. Дарагiя грыбы былi тым летам. Але што наракаць. Жывы, здаровы, i дзякуй Усявышняму.
«Ты Богу, Богу дзякаваць мусiш! Сьвечку ў царкве, цi куды ты там ходзiш, пастаў. Каб так уплiшчыцца й жывым застацца. Гэта толькi Бог можа зрабiць!» — крычаў пракурор Сава з Ашмянаў на трасе Менск–Вiльня. У Савы калацiлiся рукi й трэслася галава. «У мяне язва адкрылася на нэрвовай глебе. Я ў Менск па лекi ехаў. З больнiцы ўцёк. І тут вы. Каб я руль ня вывернуў — усiм капец!» Сапраўды, каб пракурор... Але мадэляваць сваю сьмерць дазваляюць адно самазабойцы. А я з жонкаю ехаў зусiм не на ўласнае пахаваньне, а на прэзэнтацыю. Жонка ў мяне майстар рабiць дзяўчатам вечную прыгажосьць на фота. І ня дзiўна, што ў часопiсе «Харпэр базар» зь ёй зрабiлi iнтэрвiю. Пра яе зьнялi рэклямны ролiк на лiтоўскай тэлевiзii. На прэзэнтацыю часопiсу зь вiдэаролiкам мы й несьлiся. Надвор’е стаяла яшчэ тое: сьнег з дажджом i ветрам. Два разы мы спынялiся, каб лёд з лабавога шкла пазьдзiраць. Хуткасьць была недзе пад сотку. І яе хапiла, каб нас панесла на лёдзе. І панесла. І вынесла на сустрэчную паласу, дзе ехаў хворы пракурор.
І амаль пранесла мiма. Я думаў, пранесла, дык не. Наш «опэль» сракаю рэзнуўся ў лыч ягонай таратайкi. Рэзнуўся й паляцеў пад адхон. Бляха-апранаха, я не прышпiлены пасам сядзеў. За хвiлiну да аварыi адшпiлiўся. Шукаў запальнiчку па кiшэнях. Знайшоў, закурыў цыгарэту, як закурвае асуджаны на сьмерць перад пакараньнем. З цыгарэткаю ў зубах я й перакулiўся, спачатку на дах, потым зноў на колы. Абмацаў сябе. Здаецца, жывы. «Ты жывая?» «Жывая!» Вылецеў з машыны, каб адскочыць, бо рэзнулiся бэнзабакам. Нi дыму, нi агню. Ужо лягчэй. Іду сабе па сьнезе на дарогу. Паглядзець, цi не забiлi каго. А да мяне сiвы дзядзька ляцiць. «Ты, ты, ты што нарабiў?» «Стой i маўчы. Стой i маўчы. Пастаiм хвiлiнку. А потым пагаворым». «Правiльна». Пастаялi, пакурылi. Ён з кiшэнi пракурорскае пасьведчаньне дастаў, а я пашпарт — той, стары, запасны. «На пашпарт i супакойся». І ён крыху астыў. Далей ён назваў, колькi хоча за тарантайку. Я разгарнуў партманэтку, аддаў амаль усё, што меў i, канечне, застаўся вiнен. Пракурор — чалавек дасьведчаны, хто, як ня наш беларускi пракурор, ведае, што ў судах праўды нямашака.
У Вiльню мы даехалi аўтастопам, i ўсю дарогу лiтоўскi гандляр будматэрыяламi распавядаў, дзе й як на трасе Вiльня–Менск б’юцца машыны.
На прэзэнтацыi барадаты мастацтвазнаўца да маёй гiсторыi вынайшаў рэзюмэ: «Вось так людзi й прыходзяць да Бога!» «А можа Бог так прыходзiць да людзей?» — падумаў я, i толькi тады стала страшна. Я пачаў шукаць запальнiчку. У кiшэнях было поўна шкла.
Вiльня–Менск. Люты 1999 году