Толькi не гавары маёй маме...

Зборнік інтымнае прозы

Глёбус Адам

---

Толькi не гавары маёй маме...

А-а-а... Ну вядома, пра здзiўленне, пра сустрэчу з дзiвам, пра шырока разяўлены рот. Слухай.

Ну, што можа здзiвiць больш за супадзенне? Паводле розных тэорыяў верагоднасцi, такога быць не можа, таму што не можа быць. А яно ёсць! Яно, дзiва, iснуе.

Вось у самалёце Мiнск-Варшава нахiляюся да сцюардэсы — стрункай, насаценькай паветранай праваднiцы. Я гарнуся, каб прачытаць яе прозвiшча на цэтлiку, што целяпаецца, прышпiленым да форменнага штрыфля. А яна адхiляецца, сцюардэса не ведае пра мой кепскi зрок. У яе ўзнiклi iншыя думкi пра мой нахiл, але чужыя думкi я не збiраюся рассакрэчваць. Кожнаму сваё. А тутака раз, i дзiва сапраўднае: не кожнаму сваё прозвiшча, а адно на дваiх чужых людзей. Не верыш? Можаш у майго брата перапытаць, ён таксама бачыў на сцюардэсавай картцы роднае прозвiшча. Брат нават ёй сказаў, пра агульнае прозвiшча. Дзяўчына заружавела. Люблю, калi дзяўчаты чырванеюць. Ружовасць на шчоках вельмi эратычная праява, пячатка сексу i сораму, знак узбуджанасцi. Як i драпiны, пакiнутыя на дзявочых руках кацiнымi кiпцямi, я таксама залiчваю да любоўных адзнак. У сцюардэсы былi падрапаныя рукi, i мне зрабiлася сумна ад выгляду лiловых пiсягоў i ад успамiнаў.

Я згадаў сваю котку, тоўстую кацяру па мянушцы Плюс. Проста, калi яна куплялася за тры рублi на кiрмашы, дык была маленечкiм чорным кацянём з слаба вызначанымi палавымi прыкметамi. А калi кацянё падрасло, дык аформiлася коткаю, а вось мужчынская мянушка засталася. Якая ў рэшце рэшт рознiца? Для мяне як гаспадара анiякай прынцыповасцi няма, цi котка па кiлiмах ходзiць, цi кот. Гэта для жывёлы была прадвызначаная рознiца, i Плюс скокнула з гаўбца на сакавiцкi снег, яна паляцела з пятага паверха ў начную цямрэчу на поклiч ката-спакушальнiка. Плюс няўдала прызямлiлася i зламала заднюю лапу. Дзесяць дзён праляжала мая любая, злосная котачка на кiлiме ў перадпакоi i адышла. Толькi гладзiць сябе больш нiкому нiколi не дазваляла. Плюс зрабiлася аскеткаю, i ў значна большай ступенi, чым можна падумаць. Бо нашую Плюс мая цешча па жончыным даручэннi знасiла пад пахаю ў ветэрынарную лякарню. Там котка пакiнула свой нараджальны орган. Ветэрынар як бы ўзаконiў бясполавасць жывёлы. Плюс зрабiлася нiякага роду, i вясновае скавытанне спакушальнiкаў болей не кранала яе маленькую драпежную душу.

А вось паводзiны суседскай кудлатай коткi страшэнна раздражнялi Плюс. І бясполая iстота нападала на гаўбцы на чужынку, у неба ляцела поўсць. Чужынка ўцякала на свой гаўбец, дзерлася па сцяне i залягала на дзвюх вяровачках для сушкi бялiзны. Котка вiсела на вяровачках, пакуль на гаўбец не выходзiў гаспадар i не праганяў Плюс, якая сычэла на вуграватага хлопца, як атрутная змяя. Толькi вуграваты сусед не баяўся нi сычэння, нi ўзнятай дыбарам поўсцi. Ён спакойненька браў сваю котку на рукi i сыходзiў. Са мною сусед нiколi не вiтаўся. Чаму? Не ведаю. Праўда, i я з iм не вiтаўся, больш за тое, я рабiў выгляд, што нi яго, нi ягонае кудлатае коткi наогул не iснуе ў прыродзе, а таму i праблемаў нуль. Пра чортаў нуль я прыдумаў пазней, калi Плюс прапала. Я шукаў, шукаў, шукаў. Пад канапамi, за плiтою, за ваннаю, на шафах, на буфеце, на калiдоры, пад гаўбцом, у сутарэннях, у суседнiх дварах. Клiкаў: "Плюс, Плюс, Плюс... Котачка мая... Плюс, Плюс, Плюс..." Нуль. Усе мае, жончыны i даччыны пошукi, сплюсаваныя разам, далi нуль, пусты, як вечнасць. Плюс прапала назаўсёды. Я не буду нагаворваць на суседа i ягоную котку, што спакойненька гуляе па маiм гаўбцы. Я скажу толькi iншае: амаль паўгода на маiх руках няма лiловых пiсягоў ад кацiных кiпцяў, такiх жудасна жывапiсных драпiнак, якiя былi ў сцюардэсы з маiм родным прозвiшчам, што паслужлiва ўсмiхалася на борце самалёта Мiнск-Варшава.

У польскай сталiцы я заўсёды транзiтнiк, як на станцыях Баранавiчы, Орша i Дно. Таму нiчога дзiўнага ў Варшаве не бачыў, толькi чуў — прыемны жаночы голас у мужчынскай прыбiральнi. Я цiхенька выцiраў вымытыя рукi папяровым ручнiком, калi з-пад столi на маё прычасанае цемя палiўся лагодны галасочак з паведамленнямi, што трэба выбiрацца з прыбiральнi хутчэй, калi ёсць жаданне вылецець у Амстэрдам. Мiльганула думка: прапанаваць вакзальным i паветраным службам рабiць абвесткi мужчынскiм голасам, але я адкiнуў прапанову разам з пакамечаным папяровым ручнiком, бо мужчынскi голас у жаночым ватэрклазеце яшчэ большая недарэчнасць.

О, гэтая прырода, з яе падзелам полаў! О, гэтае паўсюднае штоiмгненнае раздзяленне на чорнае i белае, на "iнь" ды "ян". О, гэты фундаментальны выраз: "Пол — гэта лёс!" А я прыхiльнiк шарага колеру, i мой час памiж папярэднiм i наступным, памiж днём i ноччу — час шарай гадзiны, час спакою i цiшынi, час сталёвых штандараў i цiхiх размоў. Але жыццё не складзеш з ланцуга сутонлiвых нiрванных iмгненняў. На жаль.

Намеры паспаць у самалёце Варшава — Амстэрдам скончылiся знаёмствам з суседам, якi таксама спрабаваў заснуць i не мог. Гэта быў ветлiвы амстэрдамец польскага паходжання з беларускiм прозвiшчам Сакалоўскi. Ён служыў кансультантам пры мiнiстры ўнутраных спраў Польшчы i дапамагаў у стварэннi на берагах Вiслы паўнавартаснай, узброенай кампутарамi i пiсталетамi сацыяльнай палiцыi. Ва ўнутраных дзяржаўных справах я зусiм недасведчаны прафан. Таму гутарка перавялася на пабытовы ўзровень. Што колькi каштуе ў слынным Амстэрдаме. Кошты вялiкiя. Нiдэрландскi гульдэн роўны з нямецкаю маркаю. Знаёмствы з кансультантамi бясспрэчна каштоўныя. Развiталiся мы цёпла, сардэчна, iнтэлiгентна. Але памылка была зробленая: я не спытаў пра выхад з аэрапорта.

Амстэрдамскi аэравакзал досыць вялiкi, ну i крамы прывабныя, люстраныя, танныя. Каб выйсцi з аэрапорта, давялося спусцiцца на эскалатары ў пусты, цалкам бязлюдны хол. Нi душы. Нi чэргаў, нi мытнiкаў, нi тых, хто чакае, нi тых, хто сустракае. Нiкога. Пустэльна. Сцюдзёны бляск турнiкетаў. Гэта насцярожыла i збiла з тропу. Я з братам зрабiў яшчэ адно кола гонару па аэравакзале, каб потым вярнуцца ў той самы бязлюдны хол i падысцi да турнiкетаў. Умомант з бакавых дзвярэй выскачыў гнуткi шакаладны мурын, каб ружовымi падушачкамi доўгiх пальцаў выхапiць мой пашпарт i, зiрнуўшы ў вочы фотакарткi, праштэмпеляваць вiзу краiн БеНiЛюкс. Тое самае адбылося з братавым дакументам, i праз iмгненне мае лёгкiя прагна ўцягвалi начное вiльготнае паветра Нiдэрландаў.

У гатэль мяне везла, канешне, таксоўка. Можна было на аўтобусе цi электрычцы, што танней. Але калi ты ў Амстэрдаме i для цябе замоўлены нумар у пяцiзоркавым гатэлi "Краснапольскi", дык мусiш ехаць на таксi, бо швейцар цябе не зразумее, хоць i ўмее вiтацца на ўсiх больш-менш вядомых у свеце мовах. Дарэчы, калi хочаш ведаць, таксоўкi лётаюць у Амстэрдаме з хуткасцю сто дваццаць кiламетраў у гадзiну. Так што начным незнаёмым горадам я любаваўся праз таксовачнае шкло зусiм нядоўга.

Мне больш спадабалася любавацца пляцам Дам праз акно гатэльнага нумара тры тысячы трыццаць тры. Акно выходзiла на каралеўскi палац, той самы велiчны палац, у якiм павiнна жыць каралева Нiдэрландаў. Толькi Яе Вялiкасцi там не было. І нiводнага разу мне не давялося пабачыць, каб туды заходзiла каранаваная асоба. Зрэшты, на маiх вачах у шыкоўны, з рабрыстым купалам i стрункiмi пiлястрамi, еўрапейскi палац нiхто не заходзiў. А з надыходам паўночнай золкай цемры на ўсiм шматаконным фасадзе загаралася толькi адно акенца, нехта, пэўна тоўсты ахоўнiк, глядзеў тэлевiзар.

Мне ж глядзець, хай сабе i трыццаць тэлепраграм, зусiм не захацелася. Якi, ё-маё, тэлевiзар, калi ты самым натуральным чынам у Амстэрдаме? I можна спакойненька выйсцi на пляц Дам, што азначае не асоб жаночага лёсу, а дамбы, канструкцыi для затрымкi вады, дзеля засцярогi мясцовасцi ад затаплення. А выйшаўшы, можна тут жа пачуць: "Кока, кока, гашыш?!" Амстэрдам — горад вольных, свабодных i не славянскiх нораваў. Хочаш какаiн? Купляй, нюхай, кайфуй... Не жадаеш какаiну? Набывай гашыш, купляй анашу, ужывай алкаголь... Можаш з рук у мурына, на пляцы Дам, не адыходзячы ад гатэля "Краснапольскi", прыдбаць любы (без нацiску) кайф. А калi ты, як я, гiдзiшся вулiчных гандляроў наркотыкамi, дык можаш з пляца Дам павярнуць на вулiцу Дамрак i рушыць у бок чыгуначнага вакзала. Дамрак будзе зiхцець i пералiваць вiтрынны бляск, а ты будзеш спакойна i самаўпэўнена iсцi i думаць: вось iду па Амстэрдаме, проста, бязмэтна. Дзеля ўласнага лёгкага задавальнення шпацырую сабе па вулiцы Дамрак. І ўсiм прадаўцам кайфу зноў i зноў кажу: "Ноў i ноў". Мне i так выдатна.

Адно мне яўна назаляла: брудныя гандляры наркотыкамi. Пакуль дайшоў да вакзала, у мяне ледзь галава не адкруцiлася ад бясконцых "не".

У першы амстэрдамскi вечар мне цалкам хапiла кароценькага шпацыру, каб смяротна стамiцца i, праглынуўшы гарачую канапку ў "Макдональдзе", вярнуцца ў гатэль i заснуць, каб прыснiць эратычны сон...

Нiбыта прыехаў я не ў сталiцу Нiдэрландаў, а ў горад на рэчцы Прыпяцi, слынны Мазыр, да сваёй даўно пакiнутай жанчыны — Тамары. Яна сустрэла мяне на аўтобусным прыпынку. Стаяла жахлiвая спёка, i Тамара скардзiлася, што доўга чакала i стамiлася ад гарачынi, а я чамусьцi не захацеў iсцi да яе дамоў, каб у цяньку папалуднаваць, а загадаў цягнуцца на будоўлю, дзе Тамара зрабiла мазаiчнае пано. Мая жанчына мела мастацкую адукацыю i выкладала з каляровых каменьчыкаў постацi будаўнiкоў лепшай, святлейшай, справядлiвай будучынi. Толькi ў дадатак да самавiтай адукацыi Тамара мела наравiсты характар i мужчынскую, жывёльную, казiную ўпартасць. Паказваць пано яна адмовiлася. І мы, як бывае ў сне, вокамгненна апынулiся ў лесе, дзе не было спёкi, а стаяла цяплынь i цiша, i можна было распрануцца i пазаймацца тым, чым захапляюцца ён i яна, калi вельмi кахаюць адно аднаго. Тамара ўзняла спаднiцу, легла на падасланы швэдар, развяла блакiтныя сцёгны i прашаптала: "Толькi давай хутчэй, я саромеюся ў лесе". Мне зусiм не спадабалася абразлiвае "хутчэй", але я не ўдакладняў, наколькi моцна маёй жанчыне не падабаецца iнтым у лесе. Я ўвайшоў у маленечкую мышыную адтулiну, каб хутчэй забыцца на ўвесь навакольны свет. І я забыўся. І апынуўся, так бывае ў сне, у кватэры Тамарыных бацькоў. Я сядзеў на маленькай варэльнi i з апетытам еў дробныя, добра прасмажаныя катлеты. Тамара стаяла ў кутку з белай вяроўкаю ў руцэ. На ёй быў адно празрысты халацiк, пад якiм тырчалi вялiкiя, поўныя малака, грудзi, а там, дзе смочкi дакраналiся да тканiны, распаўзлiся дзве вiльготныя плямiны. "Зараз, даем катлеты i нацягну тваю вяроўку для сушкi пялюшак". Тамара не адказала, толькi ўздыхнула цяжка, як па нябожчыку, i сышла ў пакой да нашай трохтыднёвай дачкi. Дакаўтаўшы катлеты, у дзiцячы пакой прыцягнуўся i я. Тамара кармiла Вольгу, а я глядзеў i здзiўляўся — якiя вялiкiя цыцкi парабiлiся ў маёй жанчыны. Пакармiўшы, яна пачала спавiваць дзiця, i я спытаў: "Чаму ў нашае Вольгi ўвесь жывот выпацканы зялёнкаю?". — "А вось такiя мастакi працуюць у мазырскай радзiльнi, не могуць акуратна пафарбаваць пуп". Мы не засмяялiся. Мы апынулiся ў Мiнску на Прывакзальным пляцы. Ішоў снег. Было дванаццаць гадзiнаў ночы. "Мне трэба бегчы, iнакш спазнюся на цягнiк". Я паспрабаваў быў утрымаць Тамару, але марна, яна вырвалася i хуценька пабегла ў аснежаную цемрадзь.

А прачнуўся я ў Амстэрдаме, на пляцы Дам, на трэцiм паверсе гатэля "Краснапольскi", у мяккiм шырокiм ложку. Нумар залiвала цёплае жаўтаватае святло, якiм падсвечвалiся фасады будынкаў, каб начны горад не губляў урачыстасцi. Я сеў на ложку i ўтаропiўся на вялiкi шкляны стол, на якiм красавалася залацiстая лямпа. Стол i лямпа адбiвалiся ў насценным люстэрку i зiхацелi прыцiшаным бляскам. Багацце дадае ўпэўненасцi, але не дае весялосцi. Я маркоцiўся, седзячы ў ложку найшыкоўнейшага еўрапейскага гатэля. Над маёй галавою вiсела квадратная карцiна, вышытая залатымi нiткамi i ўпрыгожаная штучнымi перлiнкамi. Такi зграбны акуратны жаночы палавiчок, выштукаваны ўмелымi рукамi i прымацаваны да сцяны. Сумна. Я павалокся ў душ i гарачай вадою спрабаваў змыць маркотны настрой, i змыў.

Напiўшыся гарачае кавы, я расштурхаў брата, i мы рушылi ў ранiшнi Амстэрдам. У ягоныя срэбныя туманы, што ўздымалiся над каналамi i плылi праз вузкiя вулкi, паўз цагляныя казачныя дамкi, у якiх ужо паадчынялiся крамкi. У адной з крамак прадавалася шэсцьдзесят тры мiльёны скураных вырабаў: пасаў, партманетак, похваў для акуляраў i для ключоў, тэчак, валiзаў, чамаданаў i дыпламатаў. Чорных, чырвоных, залацiстых, зялёных, брунатных, шарых i папяловых. І ўсё можна пакратаць, узважыць, памацаць, адчынiць, каб зазiрнуць у духмянае скураное нутро, куды так i хочацца схаваць чароўную скарбонку з дыяментамi. І сапраўды, калi ты ў Амстэрдаме, сусветнай сталiцы дыяментаў, дык чаму ж не набыць скураны партфель? А таму, што ў мяне ёсць i партфель i валiза, зробленыя са скуры барселонскага быка, што згiнуў на карыдзе. Але гэта ў мяне, а вось у брата не было скураной валiзы, i я ўгаварыў выбраць i набыць лепшую з найлепшых.

Мы вярталiся праз туман i iмжу, калi нам насустрач выйшла прастытутка ў чорных ботах на высокiх тонкiх абцасах. Акрамя ботаў на ёй блiшчаў скураны купальнiк i свяцiўся плацiнавы парык. Яна палiла цёмную цыгарэтку праз доўгi муштук i вiдавочна радавалася жыццю. Яна ўсмiхнулася i кiнула "хэлоў". Мне зрабiлася няёмка за сваю футравую куртку i братава палiто, а яшчэ за шыкоўную валiзу, а яшчэ за пудру i танаж, якiмi прастытутка пакрыла не толькi твар, шыю i вушы, а сцёгны i грудзi. Я паружавеў ад першага блiзкага спаткання з немаладой амстэрдамскай жанчынай туманных паводзiн. А потым была разгубленасць. Нiбыта мяне падманулi, замест сапраўднага чалавека паказалi акторку, якая выконвае ролю цацкi.

Толькi ўсё мяняецца, забываецца i згладжваецца вельмi хутка, калi ты ў Амстэрдаме i навокал усё паўсапраўднае i крывое, як руль у ровара. У Амстэрдаме крывыя вулiцы, нахiленыя дамы, няроўныя фасады, хiсткiя адлюстраваннi. У Амстэрдаме, як у казцы, няма мяжы мiж сапраўдным i штучным, сном i рэальнасцю, падманам i праўдаю. І ты можаш пачуць, як у канале стогне амстэрдамская пачвара-людажэр, якi высмактаў кроў з трыццацi шасцi прыгажунь, i стогн крывасмока цябе не здзiвiць.

Цябе ўразiць лiтоўскi жабрак у пальчатках з адрэзанымi пальцамi. Ён прынясе ў кавярню процьму смуроду. Ён сцягне з талеркi недаедзены гамбургер i кiнецца ўцякаць ад раз'юшанага гаспадара. Лiтовец знясе ў ранiшнi туман не толькi бадзяжны дух, а i зялёную шапку з вайсковай кукардаю. Спачатку я падумаў, што на ваўнянай шапцы беларускi герб "Пагоня", якi носяць мiлiцыянты, але прыгледзеўся, пазнаў лiтоўскi, i на сэрцы зрабiлася крышачку весялей. Хай сабе злодзей ганьбiць дзябёлую суседку Лiтву, абы радзiмую Беларусь не чапаў бруднымi пальчаткамi. Вось так выяўляецца дробны патрыятызм. Ну i што? У Еўропе ўсё дробнае. Гэта ў Азii з Амерыкай усё вялiкае. Вялiкая нацыя. Вялiкая мова. Вялiкая будучыня. Для Еўропы празмерная велiч — ненавiсная, а ўсялякiя загусценнi — антыпатычныя. Таму яна ўсё чыста дзелiць, разнiмае, рассмоктвае i памяншае да чалавечых памераў. Пасля эсэсэсэраўскiх iмперскiх маштабаў нармальныя прапорцыi выдаюць за дробнае, за няважнае, за не вартае ўвагi. Але да чалавечага iмгненна прывыкаеш, яно ж сваё, роднае, еўрапейскае, забытае, але сваё. І калi ты ў Амстэрдаме, дык выразна разумееш, што ў Расейскай iмперыi ты працуеш, а ў Еўропе жывеш, бо нарадзiўся беларусам.

Вядома, у Амстэрдаме шмат амерыканскага, шмат азiяцкага, але яно падпарадкавана еўрапейскiм законам, яно пасечана i ўстаўлена ў невялiкую раму. На галандскай зямлi не збудуеш хмарачос.

Калi ты ведаеш Мiнск лепей за астатнiя гарады свету, дык я скажу так: Амстэрдам падобны да Траецкага прадмесця. А рознiца толькi ў тым, што калi ты набудзеш дыямент у Траецкiм прадмесцi, дык не атрымаеш нiякага дакумента. На прас, на вентылятар, на магнiтафон i на электрычную брытву выдадуць пашпарт, а на дыямент толькi чэк. І калi па вяртаннi з Галандыi я зайшоў у "Антыкварную лаўку", што на вулiцы Максiма Багдановiча, i спытаў, цi сапраўдныя на вiтрыне дыяменты, гандлярка сказала, што, вядома, сапраўдныя, а я запытаўся, цi ёсць на камянi дакументы, а гандлярка азлiлася i сказала, што яна нi разу ў жыццi не бачыла, каб да каштоўных камянёў прыкладаўся нейкi там пашпарт. Тады я сказаў у атынкаваны танажам i пудраю твар, што яна, у такiм разе, нiколi ў жыццi не бачыла сапраўдных каштоўнасцей. Не верыш? Можаш спытацца ў майго брата, я нiколi не хлушу. Думаю, што i гандлярка з Траецкага прадмесця не падманвала, яна сапраўды ведаць не ведала пра пашпарты на дыяменты.

Зрэшты, я i сам быў у музеi дыяментаў толькi адзiн раз, але гэта зусiм не азначае, што не хачу туды трапiць паўторна. Тое-сёе ў дыяментавым бляску для мяне засталося таямнiцаю i пасля наведання музея, бо кола ведаў павялiчылася i адпаведна ўзрасла колькасць кропак судакранання з невядомым. Праз невядомае, дарэчы, лягчэй прабiрацца з павадыром. Быў у Амстэрдаме ў мяне павадыр-экскурсавод-перакладчык-армянiн- таўстун-пустаслоў Андранiк. Ён нагаварыў цэлую гурбу рознай лухты, вычытанай у танных геаграфiчных даведнiках. З яго сыпалiся лiчбы i назовы, як соль з дзiравага меха. Ён выцiраў сiнi нос бруднай хустачкай i скардзiўся на падатковую iнспекцыю, якая можа арыштаваць грамадзянiна Нiдэрландаў нават на аўстралiйскiм пляжы, i той не паспее схаваць дакументы. Андранiк вельмi хутка надакучыў, але давялося трываць, грошы ж заплачаны.

Нарэшце армянiн прывёз мяне з братам у музей дыяментаў. Калi ты думаеш: там палац у сто дзвярэй, дык памыляешся. Чатыры чатырохпавярховыя дамкi, але ў гэтых дамках на дыяменты я нагледзеўся.

I куды толькi глядзяць розныя рабаўнiкi? Праўда, Андранiк расказаў нам пра аднаго амстэрдамскага злодзея. Той, абрабаваўшы краму, трапiў на мушку палiцыянткi, але не разгубiўся, забраў зброю i навешаў палiцыянтцы кухталёў, забiваць не стаў, адно памясiў кулакамi, дзеля навукi. Пасля сеў у машыну i ўцякаў, але яго злавiлi i, дзеля навукi ўсiм астатнiм непаслухмяным крымiнальнiкам, увагналi ў смяротнае цела васемнаццаць куль. Журналiсты паспрабавалi разгарнуць кампанiю пра парушэнне правоў чалавека, але з такiх памкненняў нiдзе нiчога не выгарае. У апавяданнi армянiна мяне здзiвiла не колькасць куль у рабаўнiковым целе, а пазiцыя апавядальнiка. Андранiк заўсёды заставаўся на баку дэмакратычнага друку. Напэўна, усе народжаныя на берагах СССР не любяць мiлiцыянтаў, палiцыянтаў, цэнтурыёнаў i нiколi не займаюць iх бок, нават у тых выпадках, калi палiцыянт — жанчына. І яно мне зразумела. А паглядзеў бы я на таго ж армянiна, калi б ён меў уласны музей дыяментаў. Якi б бок ён займаў?.. Вось i я пра тое думаў, заходзячы ў музей.

На першым паверсе стаяў станок па апрацоўцы каштоўных камянёў узору семнаццатага стагоддзя. Высокi лысаваты бландзiн з марскiмi галандскiмi вачыма сказаў, што станок каштуе столькi, колькi машына "ферары" апошняй мадэлi. Я не ведаю, колькi каштуе "ферары", але, думаю, шмат, калi гэтым хочуць здзiвiць наведнiка музея каштоўнасцей. Станок быў вiдавочна стары i цёмны, як лёс прыгоннага беларуса. А выглядаў ён, як непрыстасаваная да жыцця ў цывiлiзаваным свеце пачварная жывёлiна. Станок мяне крануў. На гэта i быў тонкi галандскi разлiк, я паверыў у сапраўднасць убачанага. Побач са старажытным станком гулi восем сучасных, за адным з якiх сядзеў зусiм сiвы майстар i апрацоўваў камень. Сучасныя станкi нiякай эстэтычнай каштоўнасцi не ўяўлялi, таму вельмi хутка я апынуўся на другiм паверсе, за доўгiм шкляным сталом з празрыстымi кубачкамi ласкава прапанаванай гарбаты. Светлавокi амстэрдамец маляваў на вялiкiм белым аркушы розныя формы дыяментаў, а потым даставаў са скрыначкi канверты, а з блакiтных канвертаў выкочваў дыяменты i раскладаў iх пiнцэтам на малюнках. На тупаватае пытанне "А колькi каштуе самы вялiкi, самы блакiтны, самы чысты дыямент з тых, што ляжаць на аркушы?" я пачуў даволi важкую лiчбу — дваццаць пяць тысяч гульдэнаў. Праўда, не самы найлепшы, а зусiм жоўты камень, каштаваў яшчэ на пяць тысяч даражэй. Я склаў у думках кошты раскладзеных на стале каменьчыкаў, i атрымалася чвэрць мiльёна ў гульдэнах, а ў беларускiх рублях яшчэ ў сем тысяч разоў болей. За жыццё не патрацiш, калi не будзеш таўчы ў ступе i сыпаць вострыя аскепкi ў стравы ворагаў.

Жадання схапiць камянi i ўцячы не ўзнiкала. Розум вельмi ясна падказваў: схапiць можна, уцячы нельга. Пэўна, адсюль i прарасло памкненне пагаварыць пра набыццё каменя. Крый Бог, я не пачаў з прапановы — давайце я набуду жоўты дыямент. Я цiхенька, па-жыдоўску спытаў: "А хто набывае такiя каштоўныя i дарагiя камянi?" — "Японцы!" Можна было i здагадацца.

У Амстэрдаме куды нi пойдзеш, паўсюль японцы. У iх маленькiя выспы, мала месца i няма дзе захоўваць грошы, а тут раз — i мiльён гульдэнаў у адной скураной пудэлцы. Кампактна, па-японску i па-нiдэрландску, дарэчы. У нiдэрландцаў i японцаў ёсць агульны вораг — мора, i яны стагоддзе за стагоддзем змагаюцца з iм. На першы погляд, у беларусаў нi з японцамi, нi з нiдэрландцамi нiякiх агульных рыс няма, бо ў нас няма мора. Але калi прыгледзецца, дык i ўбачыш. І японцы, i нiдэрландцы, i беларусы занепакоеныя станам, статусам, чысцiнёю роднай мовы, якую ўвесь час трэба ахоўваць ад хваляў суседнiх моўных стыхiй. У названых народаў нацыянальнае пытанне абавязкова ўвязваецца са станам мовы. Таму i армяне i габрэi, якiя пасялiлiся ў Амстэрдаме, першае, што робяць пры сустрэчы з былымi суайчыннiкамi, гэта заводзяць гутарку пра складанасцi ў вывучэннi тамтэйшых слоў, i пра ўласныя поспехi ў гэтай нялёгкай справе. Не раўнуючы, мiнскiя армяне i габрэi, што спрабуюць вучыць беларускую мову, якая ўпарцiцца, не даецца, трансфармуецца з адной граматыкi ў другую. І як яе такую неакрэсленую вывучыш? А так, як i японскую з нiдэрландскай, пацiху- патроху. Экскурсавод Андранiк, да прыкладу, склаў нiдэрландска-армянскi слоўнiк i атрымаў званне доктара, пра што паведамляў усiм па тры разы, нават у музеi дыяментаў уставiў некалькi сказаў пра слоўнiк. А пакуль ён пахваляўся слоўнiкам, я саспеў, каб набыць дыямент.

Сапраўды, калi я ў Амстэрдаме — сталiцы дыяментаў, калi столькi ведаю пра камянi, калi... Толькi, я цябе папярэджваю, не гавары пра гэта маёй маме. Прыйдзе час, i я сам усё раскажу.

"Я хацеў бы набыць два дыяменты на тры тысячы гульдэнаў!" — сказаў я гандляру з марскiмi вочкамi. Ён узрадаваўся. А вось Андранiк папярхнуўся гарбатаю. "Ты што, сапраўды будзеш купляць дыяменты на тры тысячы?" — "А чаму б i не? Я ж у Амстэрдаме, у сталiцы каштоўных камянёў". Вядома, можаш не паверыць, што так проста вырашаецца набыццё дыяментаў. Можаш засумнявацца. Тады спытай у майго брата, якi адразу прыняў прапанову, без усялякiх ваганняў. Сапраўды, нашто тут вагацца, калi на белым аркушы паклалi два ясныя дыяменты. Застаецца толькi дастаць грошы. Але ў Нiдэрландах прынята патаргавацца. "Таргуйцеся!" — засiпеў армянiн i так выразна вырачыўся, што ў мяне мову адняло. Ну як я буду таргавацца? А галандзец нахвальваў камянi. Яны i чыстыя, яны i iскрыстыя i каштуюць зусiм танна, усяго толькi тры тысячы i восемсот гульдэнаў, i залатыя пярсцёнкi дадаюцца бясплатна. Ёсць, ёсць у Амстэрдаме крама, дзе золата даюць бясплатна! Нездарма Галандыя з сваiм багаццем была ў еўрапейцаў правобразам раю зямнога. Золата бясплатна! Не можа быць? Можа! "I яшчэ, калi вы вернецеся ў музей дыяментаў, дык заўсёды можаце вярнуць камень цi здаць, даплацiўшы, атрымаць лепшы, бо ўкладанне грошай у дыяменты ёсць адна з найлепшых формаў iнвеставання".

— Я, вядома, не супраць такiх iнвестыцый, нават за, але ў мяне толькi тры тысячы i нi цэнта болей. А яшчэ я хацеў бы, каб дыяменты замацавалi не ў жаночыя пярсцёнкi, а ў гузiкi, якiя можна прышыць на ўрачыстую кашулю.

Амстэрдамец саступiў восемсот гульдэнаў i замовiў залатую аправу ў выглядзе круглых гузiкаў. Беларус не саступiў бы столькi, бо яшчэ не ведае, як будаваць гандлёвыя пасткi, а галандзец ведае. Ён не проста прадаў дыяменты, а прадаў iх на экспарт, а таму i дзешавей, бо падаткi меншыя.

Праўда, давялося пасылаць з гатэля ксеракопii бiлетаў Амстэрдам-Мiнск i плацiць за паслугу два гульдэны, ну ды Бог з iмi, бо гузiкi з дыяментамi ляжалi ў нашых кiшэнях. І можна было лiчыць, што ўсе справы зробленыя, бо грошы сплылi. А няма грошай, i праблемаў няма. Ідзеш сабе па вулiцы Молен, i ўсё табе — нiшто. І хай розныя мурыны прапаноўваюць какаiн i крычаць: "iтальяно кока!" А пачуўшы "ноў", кiнуць услед "албано". Яны, наiўныя, думаюць, што абразiлi, абазваўшы албанцам. Цi не дзiўна, негр зневажае славянiна, называючы албанцам. Ды хоць жыдам цi латышом называй, не пакрыўджуся. Я — беларус i маю трывалы iмунiтэт да нацыянальных зняваг. І калi заклiкальнiк на ганку стрыптыз-тэатра закрычаў: "Рускi! Горпочофф! Епля! Пэрэстроiка!", — я засмяяўся i падумаў: праз тыдзень-другi гэты сыты заклiкальнiк пачне крычаць да беларусаў: "Рускi! Ельцын! Чэчня! Бiг банан! Захоцi-i!"

У Амстэрдаме з мяне вельмi хутка выцеклi нацыяналiстычныя, панславянскiя i расiсцкiя настроi. Не скажу, што ў Мiнску я зацяты расiст. Зусiм не. Але, каб не быць расiстам, трэба хоць бы зрэдчас сутыкацца з прадстаўнiкамi iншых рас. А то раз на год праедзеш з неграм у трамваi, вось i ўсе мiжрасавыя дачыненнi. А ў Амстэрдаме зусiм не так, бо на кожным другiм кроку, у кожнай другой вiтрыне пабачыш iншую ад сябе расу.

У сталiцы Нiдэрландаў ёсць цэлы раён, дзе ў шкляных вiтрынах выстаўляюцца жанчыны. Яны сядзяць на танканогiх крэслах, яны стаяць на высокiх абцасах, яны прытанцоўваюць i аблiзваюць языком паўадкрытыя вусны, яны падмiргваюць i заклiкаюць займацца просценькiм задавальненнем. Вiтрыны асвятляюцца чырвонымi i фiялетавымi лямпамi. Таму раён называецца "Квартал чырвоных лiхтароў". Таму белая бялiзна там выглядае як смарагдавая. Таму на целе не вiдаць нi сiнякоў, нi драпiнаў, нi кровападцёкаў. Усё нерэальнае, як у тэатры, як на тэлеэкране, як у пекле. І можна гадзiнамi хадзiць па вузкiх вулках паўз каналы i разглядаць жанчын. І кожны наступны лiхтар будзе здавацца прывабнейшым. А калi наважышся спынiцца на якой з жанчын, дык не паспееш i вокам мiргнуць, як цябе апярэдзiць якi-небудзь спрытны мурын. Але ён не выклiча хвалi расiсцкiх перажыванняў, бо кожная трэцяя прастытутка ў амстэрдамскiх вiтрынах належыць да жоўтай расы, а кожная другая — да чорнай. Таму ты пойдзеш далей i панясеш сваё гарачае, па-юнацку моцнае хваляванне ад вiтрыны да вiтрыны, ажно пакуль не спахопiшся i не зiрнеш на гадзiннiк i не ўбачыш, што распачалiся новыя суткi i варта спыняцца на любой жанчыне або вяртацца ў гатэль "Краснапольскi". А каб здзiўляць показкамi сяброў, ты выбераш мажную, на сем пудоў, негрыцянку. Яна пагодзiцца маркiтавацца за дваццаць пяць гульдэнаў i завядзе цябе ў маленечкi пакойчык з ложкам, за якiм на ўсю сцяну будзе глыбока цямнець люстэрка. Цябе здзiвяць жалезныя скрынi з навяснымi замкамi, там, пэўна ж, пахаваныя каштоўныя рэчы цемнакрылых начных матылёў. Ты аддасi ружовую грашовую паперку i скiнеш нагавiцы з майткамi. Ты не будзеш гаварыць. Нашто? Ты падыдзеш да рукамыйнiка, паслухаўшыся запрашальнага жэста мажной негрыцянкi. Яна памые твой прыўзняты чэлес цёплай вадой, абатрэ яго папяровай сурвэткаю i нацягне кандом. На iмгненне ты адчуеш халодны водар адэкалону, табе здасца, што навокал цырульня, у якой перагарэла верхняе святло. Такая будзе будзённасць, што нават не здзiвяць паводзiны цёплай мурынкi, якая ляжа на спiну, распахне сцёгны, але не скiне стракатыя пантофлi. Вядома, у Амстэрдаме чыстыя вулiцы, таму можна класцiся ў ложак, не скiдаючы пантофляў. Паразважаўшы, я, праўда, не стаў абувацца i лёг на мурынку без чаравiкаў. У цёмным люстэрку адбiвалiся праадэкалонены пакой, шырокi ложак, засланы цёмнай посцiлкаю, шурпатая падушка, гарачая жанчына i цямрэча, у якой я, светлы i чысты, торгаўся, рухаўся, варушыўся, знiшчаючы расавую цнатлiвасць. Раней нiколi не даводзiлася маркiтавацца з негрыцянкамi. І калi па вяртаннi ў Мiнск адна ружовашчокая бландзiначка сказала мне, што ў негрыцянак благiя фiгуры: шырокiя плечы i вузкiя сцёгны з маленькiмi сухаватымi клубамi, дык я шчыра прызнаўся, што i такая фiгура прыдатная для сексу наогул i мiнету ў прыватнасцi. Бландзiначка сказала: "Фу-у-у... І ўсё адно я не люблю негрыцянак". А я паспачуваў ёй, бо яна не знiшчыла ў сабе расiзм, ясная справа — не было магчымасцi пераштурхнуцца з мурынам. А я вось выцiснуў у мурынскую, чарнаскурую похву порцыю светлага славянскага насення, i супакоiўся.

Пакуль я апранаўся, прастытутка зусiм бессаромна набрала ў мiсу вады, падмылася, а потым гучна i дзынкна памачылася. Калi яна апаласквала ў чарупiне мiсу, у цемры ярка свяцiлася яе ўсмешка, поўная вялiкiх зубоў.

Дарэчы, я заўважыў, калi выходзiш ад прастытуткi, дык вельмi рэзка паляпшаецца настрой. Выйшаў, забыў былое, уздыхнуў на поўныя грудзi нiдэрландскага паветра, закiнуў галаву, зiрнуў у чорнае неба, i настрой паляпшаецца ў сто адзiнаццаць i адну дзесятую раза, i хочацца заспяваць песню: "Гары яно гарам, такое каханне!" Але крычаць я не стаў. У Амстэрдаме вар'ятаў i так хапае. Я цiха пайшоў на начоўку ў свой "Краснапольскi".

Не паспеў я зайсцi ў нумар i запарыць кубачак гарбаты, як начную цiшу падзёрла на шматкi аўтаматная чарга стрэлаў. Я адчынiў акно i высунуўся. Усё ж Амстэрдам, а не Тбiлiсi цi Грозны, i можна высоўвацца з акна, пачуўшы аўтаматны трэск. "Можа, нейкi рабаўнiк зноў забраў у палiцыянткi зброю, i помслiвыя калегi ўганяюць у рабаўнiкова цела смертаносны свiнец?" I тут у чарноцце ўварвалася iмклiвая знiчка петарды, якая заскакала па пляцы, зазiхцела, растрасаючы блiскавiчныя пырскi, закруцiлася i сыпнула ў неба аўтаматную чаргу. "Ясна, негры балдзеюць!" Чаму падумалася на мурынаў, не ведаю. Але падумалася, i я злавiў сябе на такой думцы якраз тады, калi з-за фаласападобнага манумента выскачыў лысы вар'ят i, трасучы над галавою кулакамi, паскакаў у завулак. Вось быў i доказ: вар'ятаў i крыкуноў у краiнах БеНiЛюкс хапае без мяне. І добра, бо менавiта вар'яты складаюць адметнасць краiн.

Ну хiба можна ў Мiнску ўбачыць чалавека ў высознай цялесна-ружовай шапцы, пашытай у форме чэлеса? А ў Амстэрдаме — калi ласка. Ідзе сабе чалавек у белым палатняным строi, а замест галавы — здаравенны мужчынскi орган з блiскучай галоўкай. А чалавек iдзе i спакойна размаўляе з сябрамi, вельмi цывiльнымi спадарамi ў добрых дарагiх палiтонах. Вось i адметнасць, вось i жывы экспанат з музея эротыкi.

Ёсць у сталiцы Нiдэрландаў i такая ўстанова — музей сексу. Зрэшты, ён расчараваў. Чакалася большага, думаў, пабачу каштоўныя творы мастацтва на зададзеную тэму, а сутыкнуўся з кепска зробленымi муляжамi. Ну хiба можа ўразiць пластмасавая дупа, якая вiсiць на сцяне i iмiтуе гук выпушчэння газаў? Цi каго здзiвiць гiдкi манекен старой прастытуткi, якi выскачыць на цябе з цёмнага кутка? Вялiкiя, блага зробленыя цацкi, i больш нiчога. Чым уразiць чучала Мэрылiн Манро, што прыцiскае да сцёгнаў падхоплены ветрам прыпол; цi пудзiла Маты Хары ў час расстрэлу; цi ўкленчаная мiнетчыца з пластмасавым чэлесам каля пластмасавых вуснаў? Парад разбэшчаных лялек. Збор пратэзаў. А вось на гледачоў цiкава глянуць, асаблiва ў залах з фотакарткамi, якiя рабiлiся аматарамi эротыкi выключна дзеля заробку. Амаль усе гледачы iнстынктыўна папраўляюць рукамi свае палавыя органы, прыкладна так, як дэпутаты папраўляюць гальштукi перад выхадам на трыбуну. Ну, калi ты ў Амстэрдаме, дык можна i паправiць напяты чэлес. Нашто трываць? Нашто каб муляла? Нашто рабiць выгляд, што ў цябе няма органа, калi орган ёсць? А так адвярнуўся, паправiў, уздыхнуў i выйшаў з музея эротыкi, хаваючы ў кiшэню калоду парнаграфiчных картаў.

А далей пашыбаваў у якi-небудзь зацiшны рэстаранчык- кабачок на два столiкi, шэсць месцаў. А там замовiў порцыю смажанай камбалы. І рудабровы кухар-гаспадар падсмажыць рыбiну найлепшым чынам i ўсмiхнецца, а ты пабачыш шырозны свiшч памiж пярэднiмi верхнiмi зубамi. Такi шырокi, што праз яго можа праплыць не толькi камбала, але i каравела, а за ёй i ўся iспанская армада, якую так люта ненавiдзяць галандцы. О, гэтая святая вайна за незалежнасць! О, гэтая праклятая Богам каланiяльная вайна! Iспанцы захапiлi Амстэрдам i амаль усё шаснаццатае стагоддзе рабавалi i ўцiскалi вось такiх рудабровых прадаўцоў камбалы. Але свет плыве, свет мяняецца. Імперыi руйнуюцца. Пясок сочыцца праз пальцы. Вада точыць камень. Нiдэрландскiя партызаны — гёзы — вызвалiлi родны Амстэрдам ад iспанскае навалы i вярнулiся ў свае крамкi гандляваць смажанай рыбаю. І калi сумна, а ты ў Галандыi, дык пашукай у дамках, падобных да кухонных буфетаў, маленькi рэстаран, з'еш сакаўны кавалак залатой камбалы, i стане ўтульней у гэтым свеце. Пад'еўшы, яно заўсёды спакайней.

Можна зноў прагуляцца вакол каралеўскага палаца, у якi так i не завiтала каралева. Яна любiць жыць у нейкай Гаазе. Вокны палаца цёмныя, як люстэркi за ложкамi прастытутак. Усё ж нельга надоўга пакiдаць каралеўскiя палацы.

Хай даруе Яе Каралеўская Вялiкасць усiх Нiдэрландаў, але трэба дома бываць часцей, трэба дома бываць не госцем, каб не страцiць павагу i любоў уласнага народа. Вось такое нахабнае пажаданне выказалася нiдэрландскай каралеве ў музеi мадам Цюсо. Ясна, калi ты ў музеi спадарынi Цюсо, дык каралева не сапраўдная, а цацачная. Ну i што?

Я i сам ведаю, што лепей было пайсцi ў дом-музей найвялiкшага з галандскiх жывапiсцаў, чым да Цюсо. Але дом Рэмбранта, як высветлiлася, адчыняюць толькi ў нядзелю. Пацалуй прабой i кiруй дамоў. Але ты далёка ад Мiнска, ты ў Амстэрдаме, iдзеш на пляц Дам, i цябе ветлiва запрашаюць у музей бабулi Цюсо. Ідзеш.

"Русiш?" I атрымлiваеш паперку з тэкстам, якую чытаеш у хуткасным лiфце, якi iмчыць на самы верх вялiзнага будынка. З лiфта накiроўваешся ў цёмны, кепска асветлены пакой. І тут успыхваюць пражэктары, у конусах промняў на цябе насоўваецца са столi вялiкая чатырохметровая фiгура Клааса Янсзоона, якi нагадвае Якуба Коласа з аднайменнага мiнскага пляца, пераапранутага ў строй залатога для Галандыi семнаццатага стагоддзя. Амстэрдамскi калос пачынае расказваць пра васьмiдзесяцiгадовую вайну за незалежнасць. Леваруч ад яго высвецiцца дыярама бiтвы. Сапраўдная гармата стрэлiць сапраўдным колцам дыму, якое паляцiць над табою, нiбыта ядро. А ты ўспомнiш бронзавага партызана Дзеда Талаша з унукам, якi цягне скрыню з патронамi. Раней у праекце недалёка ад скрынi з патронамi каля коласаўскага чаравiка ляжаў вялiзны капялюш, але бронза — рэч каштоўная, вырашылi эканомiць i не адлiваць капялюш. Народны пясняр цяпер сядзiць на пляцы без галаўнога ўбору. А ягоны стрыечны брат Клаас хоць i ў памяшканнi, але пры капелюшы. Вядома, Клаас у Амстэрдаме, а Колас у Мiнску, i хай яны абодва калосы, але Бог не роўна дзелiць.

Кожная няроўнасць вельмi добра вымалёўваецца на геаграфiчных мапах. Вось у музеi Цюсо ёсць мапа Нiдэрландаў, падзеленая на правiнцыi: Гелдэрланд, Утрэхт, Паўночная Галандыя, Галандыя, Паўднёвая Галандыя, Зеландыя... І правiльна, дарэчы, зрабiла, што падзялiлася, што не iснуе адзiнага i непадзельнага саюзу, няма адзiнай партыi, якая са зброяю ў руках будзе змагацца за нейкае ўяўнае адзiнства. Саюзу няма, а Нiдэрланды ёсць, як i краiны БеНiЛюкс ёсць, як ёсць i добраахвотна аб'яднаная Еўропа.

I хай праклянуць мяне дробныя беларускiя нацыяналiсты, але не бачу нiчога кепскага ў палескiм культурным сепаратызме. Хай акрэслiваюцца, хай вылучаюцца, хай Пiнскi раён стане Палескiм раёнам. Хай змяняюцца межы абласцей Рэспублiкi Беларусь. Хай усё дзелiцца i множыцца, асабiста я за жывы i мiрны працэс змены межаў, бо нiколi не ўцiскаў геапалiтычнае паняцце сваёй Беларусi i Радзiмы ў рамкi, акрэсленыя Беларускай Савецкай Сацыялiстычнай Рэспублiкай цi Рэспублiкай Беларусь. Мяжа — умоўнасць, а з яе зрабiлi паласу смерцi. Дык хай паадсыхаюць тыя рукi, што на геаграфiчнай мапе малююць палiтычныя межы. Вось так, я не толькi касмапалiт, а яшчэ i iнтэрнацыяналiст, праўда, апрануты ў нацыянальны мундзiр.

Аднойчы мая жанчына Тамара сказала: "Глобус, ты заўсёды зашпiлены на ўсе гузiкi". Вельмi эратычнае назiранне, праўда? Згадалася цалкам iдыёцкая Тамарына манера падыходзiць i падкрадацца ззаду. Яна любiла падысцi крадком на дыбачках i напалохаць: крыкнуць што-небудзь гучнае ў самае вуха, цi пляснуць чым-небудзь, цi яшчэ горш — ударыць. Аднаго разу на маю галаву абрынулася паўлiтровая бутэлька. Тамара ўдарыла мяне бутэлькай па цемi. Зразумела, я пакрыўдзiў яе, усе людзi сварацца. Бывае. І мы пасварылiся з-за нейкай там фiгнi, з-за цюбiка з фарбаю. Рыштаваннi былi вузкiя. Тома расклала фарбы на дошках, а я iшоў i наступiў, i з цюбiка выскачыла ўся сiняя сiнеча i паляцела з рыштаванняў на падлогу. Тамара засталася без нябеснае фарбы i сказала, што я няўклюдны, i яшчэ нагаварыла рознага бруднага. Мне давялося ўзяць яе за ногi i саштурхнуць з рыштаванняў. Яна вiсела ўнiз галавою на вышынi трэцяга паверха. Унiзе была каменная падлога. Твар Тамары зрабiўся бурачковы, але яна не збiралася прасiць прабачэння. І я зразумеў, што можна Тамару забiць, але прабачэння я ўжо не атрымаю нiколi. Я ўсцягнуў яе на рыштаваннi i пакiнуў. Хай сабе робiць копiю. Тамара капiравала фрэску "Сустрэча Марыi i Лiзаветы". Вельмi кранальны сюжэт. Выгляд цяжарных жанчын зачароўвае. На жываце ў цяжарнай Марыi было маленечкае сонца са знакам Госпада Ісуса Хрыста. На фрэсцы, дарэчы, амаль не было нябеснага колеру. Я сеў у кутку касцёла, на хорах, i думаў пра цяжарную Марыю, пра яе велiчны жэст. Рука Марыi была ўзнятая, яна вiтала Лiзавету. А тым часам узняла сваю мужную руку Тамара. Яна шарахнула бутэлькай мне па галаве i ўцякла. Я не стаў яе даганяць. Падумалася, калi iнтымныя ўзаемаадносiны будуць разгортвацца ў ваенным накiрунку, адзiн з нас загiне. І не было нiякiх перавагаў на маю карысць. Наадварот, свядомасць замуцiлася, i мяне званiтавала. Страсенне мазгоў я атрымаў. Страсцi напалялiся, але рэшткi рацыянальнага не далi загiнуць нi мне, нi Тамары. Мы памiрылiся ў той жа вечар. І расшпiлiлi ўсе нашы гузiкi. Нам было добра. Павер мне.

Мяжы памiж праўдаю i хлуснёю няма, як памiж вераю i сумневам. Вось ты iдзеш па музеi бабулi Цюсо, а навокал людзi i лялькi, рэчы i адбiткi ў люстэрках, ценi i плямы святла. Вось жанчына падмятае брук, гэта лялька. А вось японец фатаграфуе жанчыну-ляльку, што падмятае брук. А вось мой брат, якi назiрае, як турыст-японец фатаграфуе ляльку з венiкам. А вось я, той самы Адам Глобус, якi бачыць усю вялiкую карцiну ў люстэрку. А вось ты, што слухаеш мой раман пра дзiва. А вось i ён, дарагi сябра чытач, якi схiлiўся над тэкстам. Цi iстотная, у такiм разе, неадухоўленасць лялькi, якую зрабiлi ў выглядзе падмятальшчыцы пазапазамiнулага стагоддзя? Лялька вельмi добра затрымлiвае на сабе промнi святла. Калi сфатаграфавацца побач з ёю, дык на картцы лёгка пераблытаць, дзе жывы чалавек, а дзе рукатворная цацка. Вось так з-за слабай здатнасцi адрознiваць адно ад другога ты не можаш выбрацца з люстраных лабiрынтаў. І ты натыкаешся на люстэркi, як экскурсант японец з фотакамераю. Ён усмiхаецца, у яго механiчная ўсмешка. Японец так выхаваны: атрымаў удар — усмiхнiся, а толькi потым, паправiўшы акуляры, рэагуй — цi то ўдарам цi то прабачэннямi.

Раптоўны жах, ты робiшся сведкам забойства братоў дэ Вiтаў. Адзiн з iх, Ёхан, быў правiцелем Галандыi на працягу дзевятнаццацi гадоў. Але ягоныя поспехi выклiкалi чорную зайздрасць у колах супрацiўнiкаў, якiя здолелi справакаваць натоўп на гвалт i самасуд. Пакутнiкаў Ёхана i Карнелiса ты пабачыш прывязанымi да бязлiстага дрэва. З раздзёртых жыватоў будуць звiсаць вантробы: слiзкiя, бэзавыя i гарачыя. Ты жахнешся, падумаеш пра чалавечыя цёплыя кiшкi, пра незваротнасць учыненага — вантробы семнаццатага стагоддзя нельга запхаць назад, як сёй-той з фiлосафаў меркаваў. Ты адхiснешся ад пачварных лялек i пабачыш шкло, за якiм застанецца сцэна гвалту. На шкле варухнецца адбiтак майго брата Мiраслава. З-за Мiраслававага пляча будзе паглядаць белы твар вучонага габрэя.

Лялечны габрэй апусцiў вочы, ён не хоча глядзець на паталагiчную сцэну. Пэўна, таксама апускаў веi i вучоны Спiноза, калi забiлi ягонага паплечнiка Ёхана дэ Вiта ў тысяча шэсцьсот семдзесят другiм годзе. Пабачыўшы разяўлены жывот сябра, цяжка адстойваць пастулат, што трэба разглядаць чалавечыя дзеяннi i памкненнi так, як разглядаеш лiнii, паверхнi i геаметрычныя целы. Каб абаранiць такую тэзу, трэба апусцiць вочы, разгарнуць кнiгу, дзе замест закладкi ляжыць найдаражэйшая нiдэрландская купюра коштам у тысячу гульдэнаў, а на ёй, на глянцавай паверхнi, тонкiмi лiнiямi намаляваны твар сумнавокага матэрыялiста Спiнозы.

Доўгi, сплецены з смарагдавай павуты, твар фiлосафа я абмяняю на каштоўную рэч — дыямент. І калi, седзячы за сталом у ювелiрнай краме, я буду круцiць перад вачыма пярсцёнак з матавага золата i любавацца колкiмi жарынкамi марознага дыяментавага бляску, згадаецца сентэнцыя Спiнозы: той, хто ў рэшце рэшт выходзiць у пераможцы, болей ганарыцца тым, што ён нашкодзiў iншаму, чым тым, што прынёс дабро сабе. Цi можна, растрыбушыўшы чалавечае цела, атрымаць задавальненне? Няўжо натоўп, якi знявечыў дэ Вiта, меў палёгку? Мяркую, меў! Вось у чым жах. Я цiха апускаю вочы, раскрываю нататнiк i вялiкiмi лiтарамi запiсваю: "Вайна — грамадская шызафрэнiя, суцэльнае вар'яцтва. Вайна — вельмi заразная, iнфекцыйная хвароба. Салёны водар крывi распальвае апетыт..."

У мяне знiкае жаданне хадзiць у пераможцах, а тым больш залiчыцца ў ахвяры. Хочацца цiшынi, спакою... Рай падобны да бiблiятэкi з ненапiсаным каталогам. Рай падобны да музея, дзе чалавечае сэрца можа быць гарачым толькi ва ўяўленнi, ну i, вядома, у жывых грудзях.

Ты калi-небудзь дакранаўся да музейных масянжовых твараў? О, якi смяротны холад працiнае пальцы!

А ў музеi Цюсо я не чапаў лялек. Нашто? Я разглядаў у спецыяльнай зале анатомiю экспанатаў: вока без павека, галава без валасоў, ружовыя дзясны са счэпленымi зубамi. Нецiкава. Не здзiўляе. "Захапленне механiкай засталося для мяне ў дзесяцiгадовым узросце i ў васемнаццатым стагоддзi", — я так падумаў, абмiнаючы фiгуру смерцi з касою.

Зрэшты, канструяванне — адна з найцiкавейшых забавак. І не буду гэтага адмаўляць.

Я iшоў праз шэрагi лялек, зробленых у выглядзе знакамiтасцяў: Мэрылiн Манро — секс-сымбаль дваццатага стагоддзя, Майкл Джэксан — чалавек- танец, якi паспрабаваў змянiць расу i разбурыў твар, ператварыўшы ў маску з праваленым носам, Ленiн — мумiя, пастаўленая вертыкальна, Гарбачоў — прэзiдэнт СССР, краiны, дзе я нарадзiўся... Чаплiн, нiдэрландскi кароль на канi, Эйнштэйн, Шварцэнегер, Мадонна — тая, што без дзiцяцi i Лiзаветы, Цiна Цёрнер, Рэмбрант, Вермэер, гандлярка, пакупнiк, чарга пакупнiкоў, ахоўнiк з рацыяй i пiсталетам... Мы не ў музеi мадам Цюсо, а ў вялiкай шматпавярховай краме.

Выхад з музея вядзе ў краму. Трэба, калi ты ў Амстэрдаме, памятаць: "Гандаль — душа Галандыi!" I пяць пар шкарпэтак каштуюць танней, калi iх набыць оптам. Толькi нашто пяць пар аднолькавых шкарпэтак? Ну хiба што падараваць брату, сыну, бацьку, дзядзьку i адну пару пакiнуць сабе. Можа, так i трэба абыходзiцца са шкарпэткамi, якiя заўсёды губляюцца па адной. Адна ёсць, а дзе другая? На небе? Там збiраюцца ўсе шкарпэткi, пакрыўджаныя гаспадарамi. Мiльёны, мiльёны, мiльёны аднаасобных суверэнных шкарпэтак, чысценькiх, адпрасаваных, зацыраваных. І столькi ж, калi не больш, пальчатак. Калi знiкла твая шкарпэтка, ведай — яна пайшла да тваёй згубленай пальчаткi.

А я з музея мадам Цюсо выйшаў праз краму на пляц Дам i пайшоў, пайшоў, пайшоў перакусiць у "Макдональд".

Такая лёгкая закуска: бутэрброд з катлетай i запiўка гарбатай. Усе замаўляюць кока-колу, а я гарбату. У чужых гарадах я п'ю выключна гарбатку, каб трымаць страўнiк у тонусе. А то набухаешся кавы i захочаш у прыбiральню, а гэтае хаценне стварае дадатковыя складанасцi. Асаблiва калi ты ў амстэрдамскiм "Квартале чырвоных лiхтароў", калi з-за шкляных дзвярэй на цябе пазiраюць зманлiвыя вочы прастытутак, а пругкiя языкi млява падрыгваюць памiж растуленых вуснаў, а пальцы прыспускаюць станiк, каб на цябе зiрнулi насцярожаныя музкi. А ты ўзяў i нажлукцiўся кавы, з яе сiкуновагонным эфектам. І што тады, заходзiць да жанчыны i мачыцца ў рукамыйнiк? Цi ў мiсу для падмывання? Цi спытаць, як прайсцi ў ватэрклазет? Цi апрастацца ў амстэрдамскi канал? Усё не падыходзiць. Застаецца адзiн варыянт: вярнуцца ў гатэль, вызвалiцца i болей не пiць кавы.

Па дарозе ў "Краснапольскi" можна заскочыць у кавярню пад шыльдай, на якой намаляваны каноплi ў выглядзе пальмы, гэта ўмоўны знак, сiгнал: тут можна набыць марыхуану. Зайшоў i прыдбаў. Заплацiў грошы i забраў пакецiк з кайфам, i цябе не схопiць за руку палiцыянт. Вольнаму воля, калi ты ў Амстэрдаме. Хочаш палiць дур? Купляй i куры. Толькi я кiнуў палiць. Сабраў волю ў кулак i не куру паўтара года. А брат палiць. Я старэйшы, ён малодшы, i яму не прыйшоў час кiдаць курыва. Таму ён i купiў пакецiк анашы, а я толькi стаяў побач. Я прывык. Усе кураць, а я прысутнiчаю, усе п'юць вiно, ром, вiскi, каньяк, самагонку, гарэлку, лiкёр i нават каву, а я стаю побач, i мне не хочацца курыць i пiць разам з усiмi. Калi надта закарцiць выпiць цi закурыць, дык на адзiноце, гэта як складаць вершы, як пiсаць лiтаратуру, як закахацца. І таму або гэта, або тое. Слушна спадар Гётэ заўважыў: паленне i творчасць несумяшчальныя рэчы. І як ты iх сумясцiш, калi выпалiш цыгарэтку з марыхуанай?

Вось i прыклад... Вярнулiся мы ў гатэль. Я сеў за шкляны стол, запалiў лямпу i пачаў апiсваць амстэрдамскiя дзiвосы. А брат Мiраслаў, якi любiць пакурыць, дастаў пачак тытуню "Друм", якi мае салодкi водар чарнаслiву, перамяшаў тытунь з накрышанай анашою, якая пахне прахалодным палыном, i зацягнуўся, i запоўнiў гатэльны пакой блакiтнай смугою. І не паспеў я напiсаць тры радкi, як мой дарагi брат, выцягнуўшыся, ляжаў на ложку i глядзеў у столь. Якая тут творчасць? Хiба што канцэптуальная, хiба што амерыканская, як у Кэна Кiзi пасля дозы ЛСД. Толькi я — еўрапеец з малой лiтары, як i трэба па правiлах граматыкi. А таму, напiсаўшы старонку на цвярозую галаву, я вярнуўся ў "Квартал чырвоных лiхтароў".

Я доўга блукаў памiж вiтрынамi i разглядаў розныя экзатычныя паставы. Мне спадабалася белая жанчына з плацiнавымi кудзерамi з важкiм бюстам i з крутымi клубамi. Мне спадабалася жанчына, а да яе заскочыў вiхлясты юнак. Усмешлiвая парачка схавалася за бурачковай занавескаю, пакiнуўшы мяне любавацца пустым высокiм белым крэслам. Давялося пайсцi далей i разглядаць штучны тавар. Заапарк у чырвоным, пурпуровым, бэзавым, лiловым святле. Людзi — жывёлы. Жывёлы — людзi. Усе жанчыны на адзiн афраеўраазiяцкi твар. Нi даўжыня ног, нi ўзрост, нi колер вачэй, нi колер скуры, нiшто не мае анiякага значэння.

Незаўважна для сябе я апынуўся ў нiзкiм пакойчыку зусiм маленечкай мурынкi. Яна ўсмiхалася, яна хiхiкала — смех пырскаў з яе, як сок з апельсiна. Яна вельмi спрытна схавала гульдэны пад коўдру i, скiнуўшы майткi, уселася на падушку. Малпаватая ручка ўзяла з палiцы ўпакоўку кандомаў. Мурынка пачала абмахваць твар блiскучай упакоўкаю нiбыта веерам. Боты негрыцянка не зняла i станiк не скiнула. А я не зняў кашулю. Прастытутка яўна не збiралася мыць мой чэлес. Давялося самому правесцi водную працэдуру. Яна толькi выцерла маё пахавiнне мяккай сурвэткай, якую тут жа скачала ў шарык i шпурнула ў вядро. Усе негры народжаныя баскетбалiстамi. У вядры было поўна сурвэтачных шарыкаў.

Валасы на мурынскай похве аказалiся пругкiя, не раўнуючы капронавыя. Прастытутка апранула мой напяты чэлес у тонкую гумку. Нават мiнет рабiўся праз кандом. "Беражонага Бог беражэ!" — сказаў француз Беранжэ. Я забаўляўся з негрыцянкай, а яна ўсмiхалася, уздыхала i зазiрала мне ў вочы. І ўсё ж, за жывасцю выразна прамацвалася ненатуральнасць i лялькавасць. Не я, а француз Ламетры прыдумаў разглядаць чалавека як механiзм, як машыну, як рэч. А мне давялося адчуць матэрыяльнасць гэткае думкi.

Мурынка стаяла на каленях i локцях, калi з мяне выцякала жаданне знаходзiцца ў жанчыне, яно выцекла ў гумовы мяшэчак i было загорнута ў папяровую сурвэтку, скачана ў шарык i кiнута ў вядро. Маё жаданне апiсала вельмi прыгожую дугу ў цёмным паветры i трапiла ў лузу са смеццем.

Каму трэба здзейсненыя жаданнi? Нiкому. Вось хацелася нечага да вар'яцтва, да самазабыцця, да самагубства, да самазнiшчэння, i раптам дасягнулася, зрабiлася, здзейснiлася запаветнае жаданне — спустошанасць, разгубленасць, расчараванне. Было i няма. І як сорамна за мiзэрнасць жаданняў?! Таксама прыкра бывае глядзець тэлевiзар, ляжаць i зырыць на iдыётаў з напамаджанымi тварамi i ўстаўнымi думкамi. На iнвалiдаў глядзець сорамна. Ім трэба спачуванне i спагада. Згодны. Але назiраць за калекамi не хачу. Лепей заглыбiцца ў сон. "О, каб глядзець сны па замове!" — усклiкне iдыёт. Ён жа не ведае, што гэта будзе не сон, а пратэз сну, муляж. Ды фiг з iмi. Бог дапаможа ўбогiм. А я буду спаць. Гэтак, заплюшчыўшы вочы, патану ў плынях невядомасцi, у хвалях бязмежнасцi, у дыханнi вечнасцi. Патану i адчую няроўнасць часавае плынi. Вось адчуванне, што час марудна паўзе, як слiмак, а вось ён зусiм спынiўся, як слiмак на попеле, а вось iмклiва паляцеў кажаном улукаткi.

Мы — праявы часу, маруднага цi iмклiвага, рэдзенькага, як крынiчная вада, i густога, як наварысты булён са свiнiны. І якiмi ж цацачнымi здаюцца гадзiннiкi. Яны не маюць амаль нiякага дачынення да сапраўднага, жывога, планетарнага, касмiчнага часу, таксама як лялька не мае непарыўнай сувязi з правобразам. Час сцiскаецца, загусае, развейваецца, скручваецца ў змяiныя колцы i працiнае прастору вострым прутком. Ён жывы. Ягоная магутнасць асаблiва моцна праяўляецца ў снах, дзе час уладарыць бязмежна. У такiя сны я правальваюся вокамгненна, лячу ў мiгатлiвай цiшынi, пакуль не прагучыць выбух: i шолахi, шоргаты, шэпты, крыкi, галасы, мелодыi запоўняць прастору. Гукавая хваля можа i выкiнуць са сну ў рэальнасць, асаблiва калi ператомлены, перасычаны ўражаннямi, перапоўнены здзiўленнямi. Як у амстэрдамскiм гатэлi "Краснапольскi", напрыклад. Толькi не трэба нервавацца. Бяссонне не горшая з хваробаў, i яго можна ператварыць у нiрвану, асаблiва калi ляжыш у шыкоўным ложку i назiраеш за гульнёю амстэрдамскiх святлаценяў на высознай столi.

Чалавек — назiральнiк гульнi ценяў i святла. А што яшчэ трэба? Гульня святлаценю забаўляе. Назiраю. Баўлю час. Жыву. Сапраўднасць надакучвае. Выратоўвае захапленне друкаванымi тэкстамi.

Лiсты Ван Гога. "Мне здаецца, калi я знайду яшчэ аднаго мастака, якi захоча распрацоўваць тэму поўдня (а ў нашым варыянце Амстэрдама) i так, як i я, захопiцца працаю i пагодзiцца на жыццё манаха, раз у два тыднi наведае бардэль, а ў астатнiя днi будзе неадрыўна працаваць i не губляць часу ўпустую, тады ўсё складзецца выдатна..."

А ў мяне ўсё i так выдатна, i магу табе паабяцаць: я не адрэжу вуха, як Ван Гог пасля сваркi з працавiтым сябрам Гагенам, якi так шчыра запрашаўся на поўдзень Францыi ў Арль.

А я запрашаю ў iншае месца, на поўнач Нiдэрландаў, у цёмную Венецыю, у найвялiкшы музей Ван Гога. Пэўна ж, павiнна i ў невялiчкай Галандыi быць нешта найвялiкшае, хоць бы сховiшча з найкаштоўнейшымi палотнамi першага экспрэсiянiста, найбуйнейшага постiмпрэсiянiста, якi ўзяў рэвальвер i застрэлiўся ў жытнiм полi. Ван Гог прастрэлiў уласную скронь. У музеi спадарынi Цюсо постаць Ван Гога самая агiдная. Не можа вялiкi мастак усiх часоў i народаў быць нiжэйшы за iдыёта-турыста. Я разумею: вернасць iдэалам рэалiстычнай школы i ўсё астатняе з дакументамi i фотаздымкамi, з выкапаным чэрапам без нiжняй скiвiцы, з данымi ў мiлiметрах i дэцыметрах з мiкронамi. Але хiба не можна паставiць Ван Гога на подыум? Хто-хто, а дзядзька Вiнцэнт таго заслужыў. І справа не ў кулi, выпушчанай у галаву, i не ў стрэле, якi спудзiў зграю груганоў. Ісцiна ў iншым. І ты не думай, што палотны вар'ята добрыя, бо каштуюць даражэй за золата, i не спадзявайся, што людзi павар'яцелi, калi выкладаюць за вангогаўскiя карцiны шалёныя грошы. Усё не так. Таямнiца ў фокусе, у аптычным эфекце, у пераламленнi промняў святла, у гульнi святлаценяў. Ты iдзеш уздоўж сцен, завешаных палотнамi маладога дзядзькi Вiнцэнта. Ткач тчэ палатно. Сяляне ядуць бульбу. Жанчына iдзе па восеньскай алеi. А ты iдзеш па музейнай гладзенькай падлозе. Ідзеш i думаеш. А чаму Ван Гог вялiкi? Чаму яму пабудавалi музей? Ты падыходзiш да палатна з сланечнiкамi, да знакамiтай карцiны, да шэдэўра, да сутнасцi. Табе робiцца добра. Як? Чаму? У якое iмгненне? Не ўловiш.

Ты згадаеш, як у дзяцiнстве засушыў сланечнiк i як сухi сланечнiк праз усю зiму пах мёдам. Ён стаў цёмны, скурчаны, касцяны, але пах мядовым летам, ён захаваў лiпеньскае паветра, ён дыхаў лёгкай спёкаю.

Ван Гог застрэлiўся летам. І можаш уявiць, як каркалi над iм груганы, як кружлялi, мiтусiлiся, вiравалi ва ультрамарынавым густым небе. Ад каркання, шолаху, ляманту падлаедных птушак можна звар'яцець, як i ад глядзення на карцiны Вiнцэнта Ван Гога. Такi зрух у розуме здарыўся з адным маiм аднакурснiкам у мастацкай вучэльнi.

Ён днямi i начамi разглядаў альбомы з малюнкамi вялiкага экспрэсiянолага, ён капiраваў вангогаўскiя палотны да страты прытомнасцi. Ён ездзiў у Эрмiтаж i ад ранiцы да закрыцця прастойваў перад творамi самазабойцы. І ён стаў Ван Гогам. На яго так i казалi: "Вось пайшоў Ван Гог". "Дзе там Ван Гог?" "Ты Вiнцэнта не бачыў?" Ён не крыўдаваў, калi называлi Вiнцэнтам. Ён успрымаў гэта з удзячнасцю. А на сваiх накiдах, малюнках, эцюдах ён ставiў у кутку вангогаўскi аўтограф. Здзiўляў мяне толькi адзiн момант: эцюды, малюнкi, накiды былi зусiм не падобныя да твораў вялiкага экспрэсiянiста. "А яны не павiнны паходзiць на кампазiцыi Вiнцэнта Ван Гога, — цвяроза разважаў аднакурснiк. — Ван Гог жыў у дзевятнаццатым стагоддзi, а я жыву ў дваццатым. І калi б ён жыў цяпер, дык маляваў бы так, як я!" Пярэчаннi ў даным варыянце недарэчныя. Я нават не пытаўся, чаму Ван Гог, жывучы ў нашым стагоддзi, не падпiсвае свае палотны прозвiшчам Руневiч. На такiя патаемныя тэмы з аднакурснiкам гаварыў доктар у псiхiятрычнай лякарнi. І ён пераканаў Руневiча не пiсаць на малюнках прозвiшча Ван Гога. І Руневiч не пiсаў. Ён адно ўсмiхаўся. Ён распаўнеў, шчокi ягоныя заружавелi, голас зрабiўся лагодны. І нiхто не бачыў ультрамарыну, якi загусаў i цямнеў над руневiчавай чорнай кучаравай галавою. А можа нiхто не хацеў гэтага разумець i бачыць?

Тым часам скончыўся наш тэрмiн навучання. Усе раз'ехалiся з вучэльнi, хто куды. Усе забылiся пра Вiнцэнта Вангогавiча Руневiча. А ён цiхенька ўладкаваўся ў Дзяржаўны мастацкi музей простым рабочым — перастаўляць скульптуры i перавешваць творы старых майстроў. Ён цiхенька перастаўляў i перавешваў карцiны i таксама цiхенька набыў каля крамы "Фiлатэлiст", што якраз насупраць музея, маленькi шасцiнабойны пiсталет. Вiнцэнт Вангогавiч Руневiч-Мiнскi выехаў за горад на электрычцы, зайшоў у жытняе поле i стрэлам напалохаў груганоў. Вось так. Груганы каркалi i шархацелi ў пачарнелым ультрамарыне. Майго аднакурснiка знайшлi з прастрэленай скроняй. А чалавек, якi прадаў шасцiнабойны пiсталет, сказаў: "Я i думаць не думаў пра самазабойства!" Прадавец, вядома, падманваў. Усе гандляры — падманшчыкi.

Кожны прадавец какаiну скажа, што ён не думаў, прадаючы наркотык, што непаўналетнi пакупнiк будзе той парашок нюхаць. Так мы з табой i паверылi. Набыў наркотык, каб высыпаць ва унiтаз, каб знiшчыць зло, каб зрабiць свет дабрэйшым, каб запанавалi свабода, роўнасць i нiрвана. А мне, дарэчы, не трэба наркотык, мне i так добра ляжаць на ложку i глядзець у светлую столь i думаць пра Амстэрдам i пра шолах вугальных крылаў, пра малады экспрэсiянiзм, пра мадэрн, пра белыя крылы, пра палёт, пра Тамару...

Я пазнаёмiўся з Тамарай на бульбяным полi. Не, мы ведалi адно аднаго, але пазнаёмiлiся, збiраючы бульбу. У той верасень мяне залiчылi ў iнстытут. Як кожны савецкi студэнт, я павiнен быў дапамагчы калгаснiкам сабраць ураджай. І я прыехаў на вёску. Мяне пасялiлi ў старой кабеты разам з разьбяром Вiктарам, якi зрабiў кiшэнны арбалет i ганарыўся iм i мог паўночы расказваць, як робяцца арбалеты. Вiця быў волатам з выгляду i падлеткам па разумовым развiццi, таму з Вiцем было нецiкава. Мне хацелася не страляць з арбалета па катах i прабiваць iх наскрозь зробленымi з цвiкоў сталёвымi стрэламi, а жадалася знаёмства з цёплымi, як коткi, жанчынамi. Менавiта з-за цяпла, з-за холаду, з-за тэмпературнае рознiцы я i пазнаёмiўся з Тамарай. Яна сядзела на кукiшках i выбiрала з зямлi бульбу. Тамара кiдала бульбiны ў вядро. А я стаяў i глядзеў на яе спiну ў паласатым швэдры. На Тамары былi швэдар, джынсы i гумовыя боты. У джынсах не было паса. Яны адставалi ад спiны. Швэдар крыху задраўся. У Томы была блакiтная скура. Значна пазней яна так i напiсала ў лiсце: "Сягоння парэзала пальчык. Высветлiлася, што кроў у мяне чырвоная, як i ва ўсiх, а я была перакананая, што ў маiх жылах цячэ блакiтная вадкасць". Я глядзеў на паласу блакiтнае скуры, што святлела памiж цёмна-сiнiм джутам i шэрай воўнаю. Пазiраў i думаў: пра знаёмства, пра словы, якiя варта сказаць, пра дождж, якi пачаў сыпацца на палоску аголенага цела, пра холад i цяпло. Я сказаў глупства: "Давай паднясу вядро да трактара". Тамара адрэзала: "Ай, не трэба, я сама". Мы пазнаёмiлiся.

У дзяцiнстве я прачынаўся рэзка, лёгка i з добрым настроем. У Амстэрдаме я проста выскокваў са сноў, i бег прымаць душ, i шпурляў на падлогу ручнiк, i галiўся, i распырскваў адэкалон "Кальвiн Кляiн", i спускаўся на лiфце з люстранымi сценамi ў рэстаран з дзесяцiметровай столлю. Такая высозная столь проста здзiўляе ў лялечнай Галандыi, дзе ўсё вымяраецца прапорцыямi буфета. Толькi да большай прасторы прывыкаеш хутчэй, чым да каменнага меха. А сплеценыя з лазы крэслы нагадваюць пра хатнюю варэльную ўтульнасць. І ты можаш хадзiць па шахматнай падлозе, як кароль, i прыносiць на свой стол любую з трохсот трыццацi трох страў. Асабiста я снедаў наступным чынам... Аўсяныя муслi з вяршкамi елiся пасля салаты са свежае гароднiны, розныя агуркi, памiдоры, крышку цыбулi, зусiм крышку, каб не пахнуць. Цыбуля вельмi добра дапаўняла смажаны бекон з амлетам. Да бекону варта дадаваць скрылiк лiмона, выцiснуць дзве-тры кроплi на ружаватае, крышку падсушанае мяса. Я ж не француз, каб запiваць сняданак шампанскiм, таму налiвалiся семдзесят грамаў грэйпфрутавага соку. Мне падабалiся стограмовыя гладкасценныя шкляначкi для соку. Выпiў i налiў яшчэ. Бекон у галандцаў чарстваваты, перасушаны, занадта хрусткi, а таму пiўся грэйпфрутавы сок, а не апельсiнавы, таму i кропля лiмоннае кiслаты не зашкодзiць страўленню, i цыбуля, i гурок. Пасля бекону добра пакаштаваць якую-небудзь грунтоўную салату, лепей мясную цi курыную, тунца цi iншую рыбу лепш не чапаць. Рыба кепска паводзiць сябе ў малацэ. Калi ўзяў крабавыя палачкi, дык забудзься пра вяршкi з муслямi. Ранiцай я рыбу не ем. Рыба не любiць вяршкi. А я люблю. Яшчэ дыня вяршкi не любiць. Толькi амстэрдамскае дынi я не бачыў. І таму мой страўнiк пазбегнуў спакусы. Я шкадую страўнiк. Раней не шкадаваў, а цяпер шкадую, i каву п'ю толькi на працы.

У Амстэрдаме чорная моцная кава была без патрэбы. І я пiў крыштальна-бурштынавую гарбату i еў кiвi. Я вельмi зграбна магу абабраць кiвi. Беларус добра абiрае кiвi. Кожны беларус з дзяцiнства прывучаны абiраць бульбу, гэта нацыянальнае, гэта ў крывi, гэта вышэй за асобу. А таму нават тупаватым нажом я зграбна зрэжу варсiстую скурку. Галандцы таксама спрытна распраўляюцца з кiвi. У iх таксама абiранне бульбы — старажытны нацыянальны спорт. I менавiта ў Амстэрдаме вiсiць самая беларуская з усiх сусветных карцiн "Едакi бульбы" Вiнцэнта Станiслававiча Іван Гога. Такая цёмная-цёмная- цёмная карцiна. Такая смачная-смачная-смачная пара сыходзiць ад сопкай бульбы. Што можа быць смачнейшае за добра звараную, пасоленую шчопцямi бульбiну? Ну хiба што смарагдавы скрылiк кiвi з срэбнага двухдзюбага вiдэльца. Дэсерт заўсёды выклiкаў у маёй душы хвалю лагоды. Пасля снядання чалавек дабрэйшы ўтрая.

Выгляд старых расеек, што панабiралi па тры бананы кожная, мяне пасля снядання не раздражняе. Наогул, расейцы ў Амстэрдаме — гэта букет сюрпрызаў. Расейцаў, савецiка, русаў, рускiх вiдаць здалёк. І не скажу, што вельмi прыемна з iмi сустракацца. Не ведаю, як iм са мною, а мне не ў кайф. Ну хто гэта на сняданак з трохсот трыццацi трох страў выбера тры бананы? Толькi руская жанчына, яе подзвiг можа паўтарыць украiнка. Беларуска не зможа, два бананы яшчэ сяк-так з'есць, а трэцi не агорае. А расейкi лёгка з'елi па тры. І ў "Квартале чырвоных лiхтароў" гэтыя дзве кабеты ў андатравых мужчынскiх шапках-вушанках мяне вельмi здзiвiлi. Яны хадзiлi ўздоўж вiтрын з прастытуткамi i гучна абуралiся праявамi тамтэйшай этыкi. Яны шпацыравалi i голасна перагаворвалiся, а за iмi цягнуўся шлейф дурнога водару. Ад iх патыхала танным смярдзючым мацаваным вiнцом. Дзе яны знайшлi пладова-ягаднае вiно ў Нiдэрландах? Таямнiца. Ну хiба з сабою прытарабанiлi з роднай тартаранii. Прыцягнулi, нажлукцiлiся i насмярдзелi на ўвесь Амстэрдам, на ўсю Галандыю, на ўсе Нiдэрланды надыхалi перагарам, як цмокi Гарынавiчы. Толькi рускiя могуць напусцiць такога духу. Толькi рускi можа выйсцi ад прастытуткi, а потым вярнуцца i моцна ўзасос пацалавацца, i толькi пасля, адмiлаваўшыся, пусцiць слязу i зашпiлiць порткi. Ды Бог з ёй, з незашпiленай прарэхаю, абы чалавек быў добры. А рускi трапiўся добры. Ён пачуў наш смех i не пакрыўдзiўся. Ён падышоў i сказаў майму брату Мiраславу: "Рэкамендую! Выдатная цётка! Проста клас!" А потым павярнуўся да прастытуткi i паабяцаў, што абавязкова заўтра зойдзе. А як толькi дзявуля прычынiла празрыстыя дзверы, сказаў, што буйныя грошы лепей прасталыткам не паказваць, а даваць драбязу i за кожную дадатковую паслугу накiдваць асобна. Рускi раптам плаксiва скрывiўся i паскардзiўся: "На гэтую суку сплыло сто гульдэнаў!" А за сотню ён намерваўся "атадраць" як мiнiмум дзвюх дзевак. Вось такiя добрыя парады даў нам рускамоўны дарадца. Зрэшты, гэта не самае кепскае, што ён мог зрабiць. Мог пайсцi наймiтам у войска i знiшчаць каўказцаў, а ён цiха-мiрна трахаўся з белатварай дзяўчынай. Ён мог бы на сто гульдэнаў накупляць патронаў i паслаць iх у горную Ічкерыю. Мог да сотнi гульдэнаў дакласцi яшчэ сотню i набыць агнястрэльную зброю, выправiцца ў Грозны i не пабаяцца, што на аднаго забiтага чэчэнскага баевiка прыпадае сотня забiтых рускiх салдацiкаў. Але ён так не зрабiў. Ён адно паабяцаў, што заўтра зноўку прыйдзе маркiтавацца. І я яму веру. Бо рускiх у "Квартале чырвоных лiхтароў" бадзяецца шмат. Таму запрашальнiк са стрып-бара, пабачыўшы славянiна, радуецца i крычыць: "Рускi! Епля! Перэстройка! Горпочофф! Хашыш! Кайф!" I ты праходзiш паўз запрашальнiка i цiха гаворыш: "Рускi, рускi!"

Ты iдзеш у чорную ноч Амстэрдама, ты крочыш насустрач невядомым кайфам, i табе да лiхтара, да чырвонага лiхтара, усе расавыя i нацыянальныя канфлiкты. Ты больш не хочаш ведаць нi пра землятрус у Японii, нi пра вайну iндзейцаў за незалежнасць у Мексiцы, нi пра эпiдэмiю пранцаў у сталiцы роднай Рэспублiкi Беларусь. Ты плывеш насустрач жаночай прывабнасцi. І ўспамiнаеш чарнаскурую жанчыну ў высокiх ботах. І хочацца кантрасту, жадаецца змены ўсiх каштоўнасцей на сто адзiн працэнт. Трэба шукаць белую жанчыну. І жаданае знайшлося хутка. Высокi рост. Белыя валасы. Напампаваныя сiлiконам цыцкi. Шырокi крыж. Крутыя клубы. Праўда, кошт запрошваўся адпаведны — шэсцьдзесят гульдэнаў. За выкананне жаданняў неабходна трэсцi машною. І я заплацiў у вялiкiм дагледжаным пакоi, якi, у адрозненне ад мурынскiх апартаментаў, не нагадваў ветэрынарню. Шырокi ложак пакрывала па-афрыканску яркая посцiлка. Яе геаметрычным арнаментам можна было палюбавацца ў цёмна-сiнiм люстэрку. Сваю скураную куртку я акуратна развесiў на плечыках. У таемнай кiшэнi маёй iтальянскай зiмовай марынаркi ляжаў куплены за паўтары тысячы гульдэнаў залаты гузiк з дыяментам. І хоць кiшэня была прыхаваная i зашпiльвалася на металёвую маланку, усё адно ледзяны скразнячок сполаху прайшоўся ўздоўж хрыбетнiка.

"Хо-о-оладна! Быр-р-р!" Напудраны нос наблiзiўся да мяне i чыркануў па шчацэ. Я панакiдаў апранахi на куртку, нiбыта гэта выратоўвала каштоўны гузiк. Якога чорта не пакiнуў камень у гатэлi? Чаму я не аддаў дыямент брату, якi пацягнуўся ў шматпавярховую краму выбiраць сабе ў падарунак чарговую кашулю? Становiшча малапрыемнае. Выйсце напрошвалася само сабою — хуценька зраблю запланаванае i зноў надзену марынарку. Чамусьцi такiя паводзiны здалiся найразумнейшымi.

Я лёг на посцiлку з афрыканскiмi малюнкамi. Лёг на спiну. Зрабiў так, каб не засталося варыянтаў, акрамя пазiцыi "конна". Сапраўды, за выплачаныя гульдэны можна крышку i разнастаiць пачатак.

Кандом шчыльна абхапiў чэлес. У Амстэрдаме ўвесь час мне траплялiся прэзерватывы малых памераў. Зрэшты, не такiх малых, каб стварыць вялiкiя праблемы. Проста я не вельмi люблю секс праз гумку, але з прастытуткай раманiцца без кандома — тое самае, што адпачываць у халерным бараку. Наступствы непрадказальныя. Таму гумовыя сродкi перасцярогi ўплываюць толькi на даўжыню акта, без кандома фiнал значна блiжэйшы да пачатку.

Ёсць у мяне яшчэ адно сексуальнае захапленне: люблю хутка мяняць пазiцыi. Але, не ведаючы нiдэрландскай мовы, рабiць гэта было складана. Толькi, памятаеш, жэст быў раней за слова? I спачатку было не Божае слова Бог. Спачатку быў Жэст. І Жэст быў у Бога. І Бог быў Жэстам. А потым — было слова, i далей па тэксту...

Абыходзячыся без слоў, я гуляў з чужым целам, нiбыта з лялькаю, i, мяняючы пазiцыю, натрапiў рукою на чэлес. Я намацаў пенiс, i нiчога дзiўнага ў гэтым не было. Я зусiм не здзiвiўся, пакуль не ўсвядомiў, што сцiскаю ў руцэ чужы мужчынскi палавы орган. Знайшоў тое, чаго не шукаў. Атрымаў бясплатны дадатак да аплачанага дзеяння. Сюрпрыз. Сюр-прыз. Прыз сюррэалiстычны. Надрэальны твор. Агаламшальная рэч. Узрушанасць. Выбух пачуццяў.

Вось ён — гермафрадыт, сiмвал i ўвасабленне Еўропы, яе культуры, яе цывiлiзаванасцi, пачуццёвасцi i рацыянальнага канструявання. Невялiкi, ледзь узбуджаны чэлес у маёй скамянелай руцэ. Свет перакулiўся, нiбыта лебедзь у люстраной вадзе. Так перакульваецца свядомасць, трапляючы са свету рэлiгii ў свет эротыкi. Толькi вяртанне ў зыходны стан вельмi хуткае. Чырвоныя лiхтары адбiваюцца i множацца ў нафтавым тлушчы амстэрдамскiх каналаў. Вечнасць нязменная.

Я прымусiў сябе ўявiць: у маёй руцэ зацiснуты мой чэлес. Маленькi юначы стручок, якi я насiў дваццаць пяць гадоў назад. Нiчога страшнага не адбываецца.

Гермафрадыт вельмi спрытна крутнуў клубамi. Маленькi пенiс выслiзнуў з няспрытнай рукi, а мой чэлес застаўся ў гермафрадыце. Варта захапляцца эратычным майстэрствам Еўропы. Варта вучыцца сексуальнай разняволенасцi.

Вялiкi жоўты Кiтай падзялiў свет на "iнь" i "ян", драбок "iнь" увайшоў у цела "ян", а кропля "ян" не размылася ў "iнь". Еўропа раструшчыла ўсе кантрасты, зруйнавала ўсе аўтарытэты з аўтарытарызмамi. На еўрапейскай канапе паўляжыць самавiты гермафрадыт. Ён усмiхаецца i напудраным носам кранае мочку твайго чырвонага вуха. Ён прапануе каханне, а ў цябе не хопiць сiлы адмовiцца.

Гермафрадыт, вядома, не краў мой залаты дыяментавы гузiк.

Я выйшаў у дождж з рашэннем нiкому нiколi не расказваць пра здарэнне. Ідучы ўздоўж канала, я задумаў апiсаць кароткi раман з гермафрадытам. Мне рупiла напiсаць пра здзiўленне, пра экзатычны секс, а не пра смаленне вепрука ў чужой бацькаўшчыне.

Вось так у маленькi чырвоны нататнiк запiсалася наступнае... Дыямент, набыты ў Амстэрдаме, не выклiкае сумневу.

Схаваўшы нататнiк, я пайшоў, знайшоў брата, якi набыў чарговую кашулю. У кожнага свае прыбамбасы: адзiн купляе пяцьдзесят тры пары лакiраваных чаравiкаў, а другi ва ўсе свае нагавiцы i кашулi прышывае аднолькавыя гузiкi. Кожны забаўляецца, як можа. Брат любiць кашулi недарагiя, шаранькiя, у дробны малюнак, свабодныя i няношаныя. Каб у яго было шмат-шмат гульдэнаў, ён бы праз кожныя паўгадзiны надзяваў новую кашулю. А так ён купляе кашулю толькi раз на два тыднi.

З ненадзяванай кашуляю ў кардоннай каробцы мы зайшлi ў iтальянскi рэстаранчык, маленечкую пiцэрыю. Але печка там стаяла сапраўдная, белая i вялiкая. Я любаваўся печкаю i думаў пра белавалосага гермафрадыта з маленькiм дзiцячым чэлесам. Я думаў пра ягонае дзiўна сканструяванае прыродаю цела. А брат Мiраслаў тым часам замаўляў вячэру. Сабе ён папрасiў бутэльку чырвонага. Вiно прынеслi хутка, i брат пiў. А я ўсё не мог не думаць пра Еўропу i яе чароўнага прадстаўнiка з раёна эратычных лiхтароў. Пiцу я з'еў без апетыту, без вiна, без увагi, абыякава парэзаў нажом i вiдэльцам перанёс з талеркi ў рот. Зжаваў i не заўважыў, i ўздыхнуў з палёгкай. А брат сказаў, што яшчэ будуць грыбы. Ну i выдатна, маленечкi гаршчэчак з грыбамi — вельмi па-галандску, вельмi апетытна. Толькi ў Шларафii, краiне, дзе ўсё для ўсiх было, ёсць i будзе, атрымалася не так. Брат замовiў грыбы, а iх падалi разам з вялiзным смажаным кавалкам мяса i залацiстай гурбай бульбы фры. Брат замовiў яшчэ вiна i з'еў наступную другую страву. І я з'еў мяса з грыбамi, бульбу не змог. Мне заўсёды сорамна робiцца за пераяданне. Дарослы чалавек, не пiў, не курыў i... аб'еўся. Прыкра, ну крыўдна, ну млосна, але два пальцы ў рот я не засунуў i не званiтаваў грыбамi. Я азлiўся на сябе i расказаў брату пра гермафрадыта. А ён не паверыў. Мне мой брат Мiраслаў не паверыў. Гэта ж трэба! Каб у мяне быў старэйшы брат i ён расказаў пра гермафрадыта, я б адразу паверыў. Але ў мяне толькi малодшы брат. І я на яго пакрыўдзiўся. Я не стаў настойваць, маўляў — пайшлi, пакажу, пераканаешся. Экзотыка не загана i не вычварэнне. Кожны зарабляе, як хоча. Я пакрыўдзiўся цiха, надзьмуўся, нашаторыўся, зацяўся i схаваў крыўду ў далёкую патаемную кiшэню, туды — да залатога гузiка з дыяментам.

Пра крыўду можаш спытацца ў брата. Але, я цябе прашу, не хадзi ў бiблiятэку да нашай мамы i не распытвай пра Амстэрдам. Яна ў Галандыi нiколi не была.

Я вярнуўся ў гатэль, лёг i глядзеў дваццаты тэлеканал, па якiм круглыя суткi круцяцца парнасюжэты. Усе пары, тройкi, чацвёркi i гурты маркiтавалiся чамусьцi пад дзяржаўнымi сцягамi. Парнапатрыятызм! Я так вызначыў гэты накiрунак у тэлемастацтве. Наглядзеўшыся да чорцiкаў уваччу, я пастаяў пад душам i вырашыў зноўку прайсцiся па сексуальным квартале. Дыямент я выклаў з патаемнай кiшэнi i дэманстратыўна паклаў на шкляны стол. Хай крадуць — такi быў настрой, — хай задушацца сваiмi каштоўнымi камянямi. А я нарадзiўся дзеля лёгкага шпацыру, дзеля зiхцення i лiючасцi. Я не збiраюся быць ахвяраю, я не намерваюся рабiцца героем, паэтам, мастаком, беларусам, мiнаком, клiентам, рызыкантам. Я — праява часу. Чалавек — праява часу. Не жыццё вымяраецца часам, а час вымяраецца чалавечымi жыццямi, пакаленнямi, плямёнамi, народамi, нацыямi, культурамi, цывiлiзацыямi i далей па тэксце... Час не памераеш забойствамi, смярцямi i войнамi. Усё, вядома, руйнуецца, рухаецца, цячэ, змяняецца, i нельга два разы ўвайсцi ў адзiн i той самы амстэрдамскi канал. А ў адзiн i той самы квартал зайсцi лёгка.

Тры гадзiны назад у вузкай вiтрыне сябе прапаноўваў гермафрадыт, а цяпер ягонае пачэснае месца займае маленькая азiятка ў жоўтым станiку. Яе востры язык дакранаецца да кончыка ўласнага, пляскатага, малайзiйскага носа. Такi доўгi-доўгi язык. Азiятка паказвае язык, зубы i маленькую цыцку. Яе складзеная чаўночкам далонь запрашальна чэрпае паветра, перанасычанае водарам сексуальнасцi. І трэба было пайсцi да маленькай прадстаўнiцы вялiкай залатой расы, прадстаўнiцы магутнай сонечнай iмперыi драконаў i ядомых чарвякоў. Варта было паспытаць гладка выгаленую похву, паказаную мне толькi на iмгненне. Але я прайшоў мiма. Каб я ўбачыў у знаёмай вiтрыне паўмужчынажанчыну, дык, можа, i трахнуўся б. А кiтаянка праляцела, не атрымала ад мяне нi цэнта. Калi першы прэзiдэнт Беларусi лiчыць Пекiн вялiкай вёскай, дык i мне не след квапiцца на першую кiтайскую похву, нават калi яе чысцютка пагалiлi.

Усё цячэ i мяняецца, асаблiва хутка змяняецца настрой. Быў кепскi, а стаў добры i вясёлы. І я засунуў рукi ў кiшэнi, усiм усмiхаюся, падмiргваю, паказваю язык, фiгi i сярэднi палец правай рукi. "Дзявулi, няма праблемаў!" Мяне не раздражняе лiпучае прыставанне гандляроў какаiнам, мяне забаўляе настойлiвасць вулiчных п'яных прастытутак. Я гуляю па казачным горадзе, i ў мяне адпаведна чарадзейны настрой. Так бывае. З лёгкiм сэрцам прынялася прапанова зайсцi пад чырвоны лiхтар. І я радаваўся, калi меў трэцюю мурынку, i думаў пра неаспрэчную наяўнасць кандома на ўласным чэлесе.

Гумовыя кантрацэптывы — найвялiкшае вынаходнiцтва чалавека. Варта адшукаць у аналах гiсторыi вынаходнiка кандомаў i напiсаць пра яго кнiгу пад кiчовым загалоўкам "Вялiкi вынаходнiк з планеты Секс". І трэба вылепiць, сканструяваць гэтага мудрага вынаходнiка з воску i пластыку для музея спадарынi Цюсо. Я нават уявiў, як ляплю партрэт.

Стогны нанятай жанчыны разбурылi мае скульптурныя эцюды, бо пальцы занадта моцна сцiснулi смуглявыя клубы.

Свежае паветра было жаданае, як заўсёды.

Прызнаюся шчыра: было сумна развiтвацца з амстэрдамскiм паветрам.

Седзячы на пластыкавым крэсле ў аэрапорце, я нудзiўся i пазiраў на акуратны зялёны пакунак, што стаяў пад суседнiм крэслам. Пакунак быў невялiкi, але i немалы — дзве пляшкi вiскi грамаў па семсот маглi змясцiцца ў гэткiм аб'ёме, а магла быць... Але ж я не ў Маскве, я ў Нiдэрландах. Сяджу, сумую i паглядаю на чортаў пакет. Нуджуся i нiкога не чапаю, а мог бы чапаць, дарэчы. Вядома, мог бы, каб не палiцыя. Да мяне падышоў палiцыянт у блакiтнай кашулi з чорнымi пагонамi. Ён задаў пытанне на чыстай нiдэрландскай мове. Ён спытаўся i пальцам паказаў на пакет. А я паказаў на пакунак i заматляў галавою — не разумею. Дзiўна — палiцыянт зусiм не пакрыўдзiўся. Ён толькi цiхенька нагаварыў нешта ў рацыю на сваёй роднай, палiцыянцкай мове. Вакол мяне вырасла яшчэ двое служыцеляў парадку. Яны пачалi хадзiць i поўзаць вакол пакунка, быццам бы ў iм бомба, а не алкаголь, як я маракаваў. Вось табе, Адам Глобус, i Амстэрдам, зараз раздзярэ цябе выбухам на шматкi, i, акрамя выразнага радка ў некралогу "Загiнуў у Амстэрдаме", нiчога добрага не будзе. Вось яна, звярыная пыса тэрору. Адна справа змагацца за незалежнасць уласнай Радзiмы i зусiм iншая — загiнуць ад бомбы ў якасцi ахвяры дзеля статыстыкi. Ну чаму я мушу гiнуць? Чаму мяне павiнна раскiдаць у розныя бакi, i не ў выглядзе лiтаратурных твораў, а ў форме костак, мяса i храсткоў? Няўжо нельга было падсунуць бомбу пад iншае крэсла i знiшчыць не славянскага пiсьменнiка з касмапалiтычным псеўданiмам, а якога габрэя з славянскiм прозвiшчам, цi якога кiтайца, цi мурына. Адным словам, усё роўна каго, абы толькi не мяне. Бамбiзм — выдатны занятак, калi асабiста цябе не датычыцца. А то раз, i цябе няма. Раз, i ўспышка на тэлеэкране, паведамленне па радыё i расплыванне ў вечнасцi. А яна такая халодная, такая бясконцая. А я маю форму i хачу пакуль што яе захаваць. "Бог мой, пачуй атэiста! Пачуй, даруй i ператвары бомбу ў кнiгу". Такая магла б скласцiся малiтва. Толькi я не стаў турбаваць Бога з-за нейкай там асабiстай драбязы. Я мужна думаў пра вечнасць i бясконцасць. Моўчкi я сачыў, як палiцыянт акуратна падымае пакунак i зносiць з маiх вачэй. Паведамленне ў газеце пра бомбу калi i выйдзе, дык без майго прозвiшча. Я не сумую i не шкадую, што не застаўся назаўсёды ў Амстэрдаме, горадзе найсвятлейшых дыяментаў i найчысцейшых вокнаў.

За некаторымi з амстэрдамскiх вокнаў ты мог бы пабачыць у свой час i мяне, апранутага ва ўсё чорнае. Верыш, залаты гузiк маёй шаўковай кашулi зiхцеў дыяментам. І гэта не жарт. Вер мне, як маленькi хлопчык у аэрапорце паверыў у Дзеда Мароза. Хлопчык паказаў пальцам на пераапранутага артыста i сур'ёзна сказаў: "Мама, паглядзi на жывога Дзеда Мароза!"

Амстэрдам-Мiнск. 17.XII.1994 — 9.III.1995