Мэфіста

Раман адной кар'еры

Ман Клаўс

---

ІІ. Урок танца

На другі дзень Гендрык назначыў рэпетыцыю на палову дзесятай. Трупа, хто быў заняты ў "Абуджэнні вясны", сабралася дакладна, частка на скразнячнай сцэне, частка ў скупа асветленым партэры. Пасля мала не пятнаццаці хвілін чакання фраў фон Гэрцфэльд адважылася паклікаць Гёфгена з кабінета, дзе ён з дзевяці гадзін раіўся з дырэктарамі Шміцам і Кроге.

Адразу, як толькі ён увайшоў, усім стала ясна, што сёння ён не ў гyморы -- ад учарашняй прамяністасці не засталося ні следу. Плечы нервова паднятыя, рукі ў кішэнях, ён таропка прайшоў па партэры і папрасіў, амаль бязгучным ад раздражнення голасам, экземпляр тэксту.

-- Я забыў свой дома.

Ён гаварыў горка пакрыўджаным тонам, з якога ўсе прысутныя вычыталі ціхі, але энергічны папрок за тое, што ён, Гендрык, сёння забыўлівы і рассеяны.

-- Ну, дык магу я папрасіць? -- Яму ўдалося сказаць гэта адначасова глуха і вельмі рэзка.-- Няўжо ні ў кога не знойдзецца?

Маленькая Ангеліка падала ямy свой.

-- Мне ён больш не патрэбен, -- сказала яна і пачырванела. -- Я сваю ролю ведаю.

Замест таго, каб падзякаваць, Гендрык рэзка кінyў:

-- Хацеў бы спадзявацца! -- і адвярнуўся.

На фоне чырвонага шаўковага шаля, які ён накінуў паўзверх кашулі, -- альбо пад якім схаваў кашулю, калі яна была на ім, -- твар яго глядзеўся асабліва бледна. Адно вока зіркала з-пад паўапушчанага павека пагардліва і злосна; на другім пабліскваў манокль. Раптоўна зусім чыстым, праніклівым і крыху бразгатлівым голасам ён скамандаваў:

-- Пачынаем, спадарства!

Усе ўздрыгнулі.

Ён шалёна бегаў па зале, а на сцэне працавалі. Ролю Морыца Штыфеля, пакінутyю сабе, ён даў на падчытку Мікласу, якому яго ўласная роля давала вельмі мала працы. І ў гэтай падчытцы можна было заўважыць наўмысную злосць, бо небарака Міклас больш за ўсё ў жыцці хацеў бы сыграць Морыца. Зрэшты Гёфген, здавалася, сваёй правакацыйнай фанабэрыяй хацеў намякнуць калегам, што яму, асабіста, няма аніякай патрэбы нешта там рэпетыраваць ці рыхтаваць наперад: ён -- рэжысёр, ён -- над усім, ягоная руціна -- такая ж вялікая, як і яго геній, сваю ролю ён выконваў проста, як бы мімаходзь, між іншым; толькі на генеральнай рэпетыцыі ад яго можна было пачуць, убачыць па ім, як павінен быць трактаваны і сыграны Морыц Штыфель, панyры гімназіст, роспачна закаханы, самазабойца.

І вось толькі цяпер ён паказваў, што можна зрабіць з дзяўчыны Вэндлы, хлопца Мэльхіёра, матулі Габар. Гендрык з фантастычным спрытам узляцеў на сцэну: і сапраўды -- ён ператварыўся ў пяшчотную дзяўчыну, якая ідзе па ранішнім садзе і хоча абняць цэлы свет, думаючы пра каханага; у жыццепрагнага і гордага юнака; у разумную, клапатліва-запабеглівую матулю. Яго голас гучаў то пяшчотна, то задушэўна, то задуменна. Яму ўдавалася ў гэтыя моманты выглядаць то па-діцячы маладым, то старым. Ён быў яркі актор.

Паказаўшы красунчыку Банэці, які ці тое зласнавата, ці тое паважліва ўскідваў бровы, альбо беднай Ангеліцы, якая змагалася са слязьмі, што можна было, уласна кажучы, рабіць у іхніх ролях, калі ў актора ёсць талент, ён стомлена, пагардліва ўстаўляў у вачніцу манокль і спyскаўся ў партэр. І ўжо адтуль тлумачыў, папраўляў і крытыкаваў далей. Нікога не абмінаў насмешліва знішчальнымі словамі, нават фраў фон Гэрцфэльд мыліў шыю -- што яна прымала з крывой іранічнай усмешкай; маленькая Ангеліка часта за кулісай залівалася слязьмі; на лобе ў Банэці наліваліся жылы гневу; але найбольш глыбока, найбольш страсна гневаўся Ганс Міклас, твар якога ад злосці, здавалася, цямнеў, і тады паяўляліся на ім тыя чорныя западзіны.

І калі ўжо перапала ўсім, у Гендрыка прыкметна палепшыўся настрой. У абед, у кавярні, ён даволі ўзбyджана гутарыў за столікам з фраў фон Гэрцфэльд. Апалове трэцяй ён зноў запрасіў усіх да працы. Было палова чацвёртай, калі на прыгожым твары Банэці зноў паявілася агіда, ён засунуў рукі ў кішэні і, нюнячы як малое капрызлівае дзіця, сказаў:

-- І калі ўжо канец гэтаму скуралyпству настане?

У адказ на гэта Гендрык кінуў на яго знішчальны, халодна-ледзяны позірк.

-- Канцы тyт вызначаю толькі я! -- і неяк асабліва рэзка ўскінуў прыгожы падбародак. Спалоханай трупе было яўлена аблічча высакароднага і знерваванага тырана, якое, аднак, адначасова нагадвала бледны твар стараватай, раздражнёнай гувернанткі. Усім было не па сабе. У маленькай Ангелікі прабеглі салодкія і пякучыя дрыжыкі па спіне. Некалькі секунд yсе стаялі нерyхома, прыніжана; але вось пачуўся ўздых, якім запалоханая трyпа зрэагавала на наступны жэст валадара. Гендрык зрабіў ласку папляскаць у далоні і з літасцівай бадзёрасцю ўскінуць галаву.

-- Прадоўжым, спадарства! -- усклікнуў ён голасам з светлым металам, супроць якога ніхто не здолеў устояць. -- На чым мы спыніліся?

Рэпетыравалі наступную сцэну, але не дайшлі да канца, калі раптам Гендрык кінуў позірк на свой ручны гадзіннік. Было без чвэрці чатыры: yбачыўшы гэта, ён yздрыгнyў, аж у жываце засмактала. Яму раптам згадалася, што а чацвёртай у яго спатканне з Джульетай у ягонай кватэры. Яго ўсмешка была крыху сутаргавая, калі ён паспешліва-прыветлівымі словамі паведаміў трупе, што павінен закончыць рэпетыцыю. Маладому Мікласу, які падышоў да яго з буркліва-незадаволеным тварам пра нешта спапытацца, ён толькі бегла кіўнуў -- калі там тое, няма калі. Па цёмным партэры паляцеў да выхаду; круты кавалак дарогі паміж парталам тэатра і кавярняй "Г. М." прабег, задыхаўся, схапіў там свой карычневы скураны плашч і мяккі шэры капялюш і знік.

Апранyў плашч yжо толькі на вуліцы. "Калі пайду пеша, -- падyмаў, -- спазнюся на некалькі хвілін, як бы ні спяшаўся. Джульетка ўшыкуе мне жyдасны прыём. На таксі паспею, трамваем таксама амаль што. Але ў кішэні толькі пяць марак: менш Джyльеце не дасі. Значыцца, пра таксі калі там тое і думаць; на трамваі, зрэшты, таксама бадай што не, інакш застанецца чатыры маркі восемдзесят пяць пфенігаў, а гэта малавата Джульетцы, да таго ж y дробнай манеце, а яна мне такое раз і назаўсёды забараніла".

Разважаючы так, ён праскакаў ладны кавалак дарогі; шчыра кажучы, ён увогуле не думаў сур'ёзна ні пра таксі, ні пра трамвай; бо размененыя пяць марак сапраўды раззлавалі б сяброўку, тым часам як яе прытворнае абyрэнне яго невялікім спазненнем -- гэта толькі непазбежны мілы рытyал іх спатканняў.

Быў ясны і вельмі халодны зімовы дзень; Гендрык зямярзаў у сваёй лёгкай скуранцы, якую да таго ж забыўся зашпіліць зверху. Асабліва адчуваў мароз рукамі і нагамі: пальчатак у яго не было, а нешта басаножкападобнае са спражкамі, што складала яго абутак, цяпер аніяк не гарманіравала з парой года. Каб крыху сагрэцца і ашчадзіць час, ён ступаў шырокімі крокамі, якія яўна выяўлялі схільнасць звырадніцца ў вyльгарныя скокі і подбрыкі. Многія прахожыя з yсмешкай, а то і з яўнай асyдай азіраліся на дзівакаватага маладога чалавека: у лёгкіх сандалетках ён ляцеў так імкліва, што, здавалася, быццам y цыркy ці на анёльскіх крылах. Зрэшты, ён не толькі скакаў і падбрыкваў, а яшчэ і падпяваў, -- то нешта з Моцарта, то нешта з модных аперэтак. Спевы і падскокі бягун аздабляў рознымі жэстамі, такія таксама не кожны дзень убачыш. Вось ён якраз падкінyў букецік фіялак, знойдзены ў пяцельцы скyранкі, гэта, мабыць, быў дарунак нейкай яго шанавальніцы з трупы, хyтчэй за ўсё малышкі Ангелікі.

Падскокваючы і спяваючы, Гендрык думаў пра блізарукае і вартае кахання стварэнне, не заўважаючы, што сам зрабіўся прадметам людской пацехі і раздражнення. Нават не заўважыў, як адна дама штурхнула пад бок другую:

-- Гатова пабажыцца -- гэта нехта з тэатра?

На што другая хіхікнула:

-- Вядома, ён жа ўвесь час іграе ў Мастацкім, гэты, як яго? -- Гёфген. Вы толькі гляньце, дарагая, як ён выдыгаецца, яшчэ нешта й балбоча пад нос!

Абедзве засмяяліся, а на другім баку вуліцы смяяліся два падлеткі. Але Гендрык, хоць слава і прафесійнасць прывучылі яго заўважаць любую рэакцыю гледачоў на ягоныя жэсты і ўсё рэгістраваць y памяці, гэтым разам не заўважыў ні дам, ні гімназістаў. Яго падагрэты марозам і радасцю блізкай сустрэчы з Джульетай подбег yвялі яго ў стан лёгкай п'янасці. Як рэдка цяперашнім часам выпадала яму быць у такім радасным настроі! Раней -- о, раней ён часта, можа, ці не заўсёды быў такі! -- такі акрылены, такі самазабыўны. Калі ён, дваццацігадовы, іграў на вандроўнай сцэне бацькоў і пажылых герояў, -- о, вясёлыя тады былі дзянькі. Малады бадзёр, артыстызм былі ў ім тады мацнейшыя за славалюбства, -- але гэта было так даўно, ну, хай, можа, і не так бясконца даўно, як цяпер яму часам здаецца, але ўсё-такі. Няўжо ён і праўда аж так перамяніўся? Няўжо цяпер ужо не такі бадзёры і артыстычны? Вунь жа -- і цяпер, вось у гэтую добрую гадзіну, ён неяк забыўся пра славу. Калі б цяпер ён падумаў пра такія рэчы, як слава, вялікая кар'ера, ён мог бы толькі пасмяяцца. Цяпер, у гэтую хвіліну, яму важна толькі тое, што паветра свежае, прасякнутае сонцам і што сам ён яшчэ малады, што бяжыць, што лёгка пырхае яго шалік, што во! -- зараз ён будзе ў каханай.

Выдатны гyмор рабіў яго дабрамысным і добрасным нават да Ангелікі, якую ён так часта абражаў і крыўдзіў. Ён думаў пра яе амаль пяшчотна. "Мілае дзіця, якое мілае дзіця, а што, калі я сёння ўвечары што-небудзь падару, хай і яна парадуецца. А можа, варта паспаць з ёю? Так, было б няблага, прыемней, чым з Джульетай". Але пры ўсёй добрасці, якая так знянацку агарнула яго, ён іранічна захіхікаў, параўнаўшы Ангеліку з Джульетай -- небараку-пацанку Зіберт з велізарынай Джульетай, якая, як гэта ні жахліва, была акyрат тое, што яму было трэба. Ён у душы перапрасіўся ў Джульеты за такое сваё нахабства, падышоўшы тымчасам да дзвярэй свайго дома.

Старамодны асабняк, на першым паверсе якога ён здымаў пакой, стаяў на адной з тых ціхіх вулак, якія гадоў трыццаць таму назад лічыліся самымі прэстыжнымі ў горадзе. Але падчас інфляцыі большасць насельнікаў гэтага моднага раёна збяднелі; іхнія вілы з шматлікімі вежамі і франтонамі стаялі цяпер даволі запусцелыя, як і вялікія сады пры іх. Фраў консуліха Мёнкебэрг, якой Гендрык штомесяца плаціў сорак марак за прасторны пакой, таксама жыла не ў самых лепшых умовах. Нягледзячы на гэта яна заставалася бездакорна гордай старой дамай і з годнасцю насіла дзіўныя строі з пышнымі рукавамі і карункавыя накідкі, і на яе гладкай галаве ніводная валасінка не важылася ўпарціцца, а на вузкіх губах заўсёды іграла іранічная, але не горкая ўсмешачка. Удава Мёнкебэрг была дастаткова разумная, каб не браць да сэрца эксцэнтрычныя выбрыкі і ўсякія там недалужнасці свайго кватаранта, больш за тое, яна ў іх бачыла і пацешны бок. У коле сваіх прыяцелек -- старых дам падобнай далікатнасці, падобнай збяднеласці і амаль гэтакай самай дагледжанасці -- яна з сухім гумарам расказвала пра дзіўныя штукарствы свайго кватаранта.

-- Часам ён скача ўгору па лесвіцы на адной назе. -- Тyт яна смяялася амаль з жалем. -- А калі на шпацыры, дык часта раптам садзіцца проста на тратуар -- вы сабе толькі ўявіце: на брудны брук -- баіцца бо, каб не спатыкнyцца і не ўпасці.

Пакуль старыя дамы ківалі сівымі галовамі і, крыху шакіраваныя, крыху павесялелыя, шалясцелі сваімі мантыльямі, консуліха прымірэнча дадавала:

-- Ну што вы хочаце, мае мілыя? Артыст... Можа, нават вялікі артыст, -- казала старая патрыцыянка павольна, паводзячы худымі белымі пальцамі, на якіх ужо добры дзясятк гадоў не насіла ніякіх пярсцёнкаў, па вылінялым карункавым абрусе на чайным століку.

Пры даме Мёнкебэрг Гендрык пачуваўся няўпэўнена; яе знатнае паходжанне і мінулае нясмеліла яго. Вось і цяпер ён быў не рады сутыкнуцца са старой элеганткай у вестыбюлі пасля таго, як з грукам захлопнуў за сабою дзверы. Убачыўшы яе імпазантную постаць, ён крыху сцяўся, паправіў на сабе чырвоны шалік і ўставіў манокль.

-- Добры вечар, спадарыня, як пажываеце? -- сказаў ён пявучым голасам, не павышаючы тону ў канцы формулы ветлівасці, але гэтым самым падкрэсліўшы фармальны далікатна-пусты характар фразы. Да ветлівага звароту ён дадаў лёгкі паклон, які пры ўсёй яго элегантнай нядбаласці быў амаль прыдворнага стылю.

Удава Мёнкебэрг не ўсміхнулася; толькі складкі практыкаванай ёю іроніі крыху больш зайгралі вакол яе вачэй і тонкіх вуснаў, калі яна адказала:

-- Паспяшайцеся, дарагі гер Гёфген! Ваш... пэдагог чакае вас ужо чвэрць гадзіны.

Зламысная кароткая паўза, якую фраў Мёнкебэрг вытрымала перад словам "пэдагог", жарам апякла Гёфгену твар. "Я напэўна пачырванеў, -- падумаў ён з прыкрасцю і сорамам. -- Але наўрад ці яна заўважыла гэта ў мораку", -- спрабаваў ён супакоіць сябе, адыходзячы ад фраў Мёнкебэрг з дасканалай грацыяй іспанскага гранда.

-- Дзякую вам, спадарыня. -- І ён адчыніў дзверы свайго пакоя.

У памяшканні стаяў ружаваты морак; гарэла толькі накрытая стракатай шаўковай хусткай лямпа на нізкім круглым століку каля софы. Стоячы ў стракатым змроку, Гендрык усклікнуў вельмі ціха, пакорліва, крыху дрыготкім голасам:

-- Прынцэса Тэбаб, дзе ты?

З цёмнага кута яму адказаў глыбокі, грымотны арганны голас:

-- Тут, свіння, дзе ж бо яшчэ?

-- О, дзякую, -- сказаў Гендрык гэтак сама ціха, з паніклай галавой стоячы каля дзвярэй. -- Так... во, цяпер я цябе бачу... Як я рады, што бачу цябе...

-- Каторая гадзіна? -- крыкнула жанчына з кута.

Гендрык адказаў, дрыжучы:

-- Недзе каля чацвёртай, думаю.

-- Недзе каля чацвёртай! Недзе, каля чацвёртай! Ён думае! -- кпіла злая асоба, усё яшчэ нябачная ў змроку. -- Смеху варта! Выдатна! -- Яна гаварыла з моцным паўночна-нямецкім акцэнтам. Голас быў сіпаваты, як у матроса, які замнога п'е, курыць і лаецца. -- Ужо чвэрць на пятую! -- сказала яна раптам злавесна ціха. І тым самым жахліва прыглушаным голасам, які нічога добрага не абяцаў, загадала: -- Ану, падыдзі бліжэй, Гайнц, -- толкі крышку бліжэй! Але спярша запалі святло!

Ад гэтага "Гайнц" Гендрык уздрыгнуў, як ад удару. Ён не дазваляў называць сябе так нікому, нават сваёй маці, толькі Джульета магла на такое адважыцца. Апрача яе ў гэтым горадзе ніводная жывая душа не ведала, што яго сапраўднае імя было Гайнц, -- ах, у якую салодкую хвіліну слабасці даверыўся ён ёй? Гайнцам яго называлі ўсе да васемнаццаці гадоў. І толькі калі яму стала ясна, што ён хоча быць славутым акторам, ён прыдумаў сабе імя. Колькі клопату было, каб прабіцца з ім у сям'і, каб да яго прывыклі і прынялі на поўным сур'ёзе -- да гэтага незвычайнага і прэтэнцыёзнага "Гендрыка"! Колькі пісьмаў, якія пачыналіся са слоў "Дарагі Гайнц!" засталося без адказу, пакуль маці Бэла і сястра Ёзі нарэшце не прывыклі да новага звароту. З сябрамі дзяцінства, якія ўпарта называлі яго Гайнцам, ён груба парваў; зрэшты, ён наогул не трымаўся знаёмстваў з колішнімі сябрамі, якія любілі выцягваць усякія непрыемныя гісторыі з яго шэрага мінулага і рагатаць са сваіх жа нетактоўных і дурных жартаў. Гайнц сканаў. Вялікім павінен стаць Гендрык!

Малады артыст Гёфген жорстка змагаўся з агенцтвамі, дырэктарамі тэатраў, газетнымі рэдактарамі, каб яны нарэшце навучыліся правільна пісаць і вымаўляць прыдуманае ім самім велягурыстае імя. Яго калаціла ад злосці і крыўды, калі ён бачыў перад сваім прозвішчам у праграмках альбо рэцэнзіях імя "Генрык". Маленькае "д" ўсярэдзіне выдуманага імя мела адмысловы, магічны сэнс: калі ён даб'ецца, што ўвесь свет, увесь без выключэння, пры- знае ў ім "Гендрыка", тады ён дасягнуў! тады ён чалавек!

Вось такою дамінантаю было для яго імя -- больш, чым проста знак, які азначаў асобу, у знаку былі сэнс, мэта і абавязак -- такую ролю імя іграла ў славалюбных задумах Гендрыка Гёфгена. І тым не меней ён стрываў, калі Джульета з цёмнага кута пагрозліва назвала яго ненавісным імем -- Гайнц.

Ён паслухаўся абодвух яе загадаў; уключыў святло, аж яго раптам ледзь не асляпіла рэзкай яркасцю, зрабіў некалькі крокаў, усё яшчэ панурыўшы галаву, да Джульеты. За метр ад яе спыніўся. Але і гэта не было яму дазволена. Яна хрыпла прашаптала з даволі пагрозлівай ласкавасцю:

-- Падыдзі бліжэй, мой хлопчык!

Але як што ён не скрануўся з месца, яна павабіла яго як сабаку, якога падклікаюць лагодным словам, каб потым тым болей жорстка пакараць:

-- Бліжэй, мой харошанькі! Яшчэ бліжэй! Не бойся!

Ён усё яшчэ не варушыўся, стаяў усё яшчэ з панураным тварам, плечы і рукі бяссіла абвіслі, на скронях і каля брывоў пазначыліся пакутлівыя рыскі, раскрыленыя ноздры ўбіралі пранозлівы пах саладжава-вульгарнай парфумы, дзіўна і ўзбуджальна змешаны з яшчэ больш дзікім, але ўжо зусім не салодкім пахам поту.

Як што дзяўчыну пачала раздражняць і нудзіць яго жаласлівая і шляхетная пастава, яна раптам гнеўным голасам рыкнула на яго, як з дрымучай нетры:

-- Ды не стой ты так, нібы абрабіўся! Вышэй галаву! -- І ўжо больш велічна дадала: -- Дзівіся мне ў твар!

Ён павольна падняў галаву, на скронях пакутлівая рыса паглыбілася. На бледным твары зеленавата-блакітныя вочы расшырыліся ад асалоды альбо ад страху. Ён моўчкі ўтаропіўся на прынцэсу Тэбаб, на Чорную Венеру.

Негрыцянкай яна была толькі па маці -- бацька быў гамбургскі інжынер, -- але цёмная раса сталася мацнейшай за белую: прынцэса выглядала не паўкроўкай, а без малога чыстакроўнай. Колер грубай, месцамі патрэсканай скуры быў цёмна-карычневы, на нізкім пукатым лобе і на вузкіх жылістых руках амаль чорны, толькі далоні прырода пафарбавала святлей, а колер верху шчок Джульета пафарбавала сама з дапамогаю шмінак і свайго густу: на моцных брутальных скуляках былі пакладзены штучныя, быццам сухотныя плямы. Вочы таксама былі касметычна апрацаваныя: бровы паголены і заменены тоненькімі палоскамі, нанесенымі вугалем, вейкі штучна падоўжаныя, на верхнія да самых брывоў накладзены чырванавата-блакітныя цені. Затое тоўстым губам яна пакінула іх натуральны колер. Фіялетавыя губы над беласнежнымі зубамі, якія адкрываліся пры смеху і лаянцы, былі грубыя, цёмныя, як і рукі і шыя, але з гэтым змрочным тонам адмыслова кантраставала здаровая чырвань дзяснаў і языка. Увесь твар асвятляўся рухавымі, калючымі і разумнымі вачыма і бліскучымі зубамі, а нос быў пляскаты, прыплюснуты, але гэта можна было заўважыць, толькі пільненька прыгледзеўшыся. Інакш здавалася, быццам ніякага носа не было ўвогуле. Ён не рабіў уражання пагорка сярод распуслівай і злавесна-прыцягальнай маскі; хутчэй ён здаваўся ўпадзінай.

Варварскай галаве Джульеты куды лепш падышоў бы фон дрымучага лесу, чым мяшчанскага пакоя з плюшавай мэбляй, бразготкамі і шаўковымі абажурамі. Зрэшты, расчароўваў не толкі фон, але і тое, што ўвенчвала галаву, -- валасы. То была не чорная кучаравая грыва, якая так упасавала б да гэтага лоба, да гэтых губоў. Здзіўляла якраз гладкая цьмяная русявасць валасоў, прычоска была вельмі простая, з прадзелам пасярэдзіне. Цёмная дама любілау нагадваць, што колер іх яна ўспадкавала ад бацькі -- гамбургскага інжынера Мартэнса.

Тое, што існаваў чалавек з такім прозвішчам, такой прафесіі і быў яе бацькам, нікім не аспрэчвалася і не ставілася пад сумненне. Зрэшты Мартэнс ужо колькі гадоў як памёр. Праца ў Афрыцы аніяк не паспрыяла ўмацаванню яго здароўя. Змучаны малярыяй, зруйнаваўшы сэрца ўколамі хініну і алкагольнымі эксцэсамі, ён вярнуўся ў Гамбург, каб там, без адкладу і не прыцягваючы лішняй увагі, сканаць. Каханку-негрыцянку пакінуў у Конга, як і маленькае цёмнаскурае стварэнне, якое нібыта магло быць яго дачкою. Вестка пра смерць інжынера не дайшла да Афрыкі. Прайшлі гады, Джульета страціла і маці; і вось яна выправілася ў далёкую і, напэўна ж, поўную дзівосаў Германію. Яна спадзявалася, што там яе ахіне бацькоўская любоў. Але ёй нават не змаглі паказаць інжынераву магілу; парэшткі беднага бацькі зніклі, як і памяць пра яго.

Шчасце юнай Джульеты, што яна ўмела прыстойна танцаваць стэп, яна гэтага навучылася яшчэ дома. Ёй удалося атрымаць месца ў адной з самых лепшых устаноў Сант-Паўлі. Там яна напэўна ж yтрымалася б, і, магчыма, разумнай і энергічнай асобе была б наканавана пачэсная кар'ера, калі б яе бурны тэмперамент і неадольная схільнасць да моцных напояў самым фатальным чынам не перакрэслілі яе разлікаў. Яна любіла хадзіць з плёткай і не магла адмовіцца ад пахібнай звычкі кідацца на тых сваіх знаёмых і калегаў, з кім сыходзілася не па ўсіх пунктах, альбо не супадала ў настраёвасці; спачатку з гэтай прыдуры ў Сант-Паўлі весела пакепвалі, як з вельмі мілага смешнага бзікy, пасля, аднак, гэты бзік пачаў ужо бзычаць ці не залішне арыгінальна і, бадай, проста шкодна.

Джульету звольнілі, і яна ў бестурботна шпарка-борздкім тэмпе перажыла тое, што звычайна называюць "падзеннем з прыступкі на прыступку згары лесвіцы данізу", кажучы інакш, свой "скочны куншт" яна мусіла ад разу да разу дэманстраваць ва ўсё горшых, ва ўсё больш захлюпаных забягалаўках. Яе зборы на гэтым прыхілішчы зноў жа ад разу да разу ўсё больш мізарнелі, аж яна мусіла нарэшце шукаць пабочнага заробку. Што ж яшчэ пабочнага яна магла знайсці, апрача вечаровых шпацыровак па Рэпербане і суседніх вулках? Прыгожае цёмнае цела, якое яна з гордай годнасцю праносіла па тратуарах, было куды як не самым заляжалым таварам на велізарным кірмашовым распродажы целаў, выстаўленых на начную патрэбу заезнай матрасні і знуджаным пачэсным мужам горада Гамбурга.

Артыст Гендрык Гёфген, зрэшты, пазнаёміўся з Чорнай Венерай зусім не на панелі; зусім не, гэта адбылося ў цесным, пракураным і прамацюканым п'янай бражняй кабаку, дзе яна за вечаровы ганарар у тры маркі дэманстравала сваё цёмнае, гладкае цела ў віртуозных рухах рытмічнага стэпу. У праграме змрочнага кабарэ чорная танцорка Джульета Мартэнс значылася як прынцэса Тэбаб -- імя, якое яна магла насіць толькі ў якасці сцэнічнага псеўданіма, але на якое прэтэндавала і ў будным жыцці. Калі верыць ёй, яе нябожчыца маці, пакінутая каханка гамбургскага інжынера, была чыстай княскай крыві: была дачкою сапраўднага, бясконца багатага, шчырадушнага, але, на жаль, у самым далікатным узросце з'едзенага ворагамі негрыцянскага правадыра. Што да Гендрыка Гёфгена, дык яго ўражваў не так яе тытул, -- хоць і гэта яму было не абы што, -- як рухавыя калючыя вочы і мускулы шакаладных ног. Пасля таго як скончыўся нумар прынцэсы Тэбаб, ён зайшоў да яе ў грымёрную, каб выказаць сваё -- спачатку, можа, крыху і нечаканае -- пажаданне: менавіта -- браць у яе ўрокі танцy.

-- Сёння актор павінен быць трэніраваны, як акрабат, -- патлумачыў ён ёй.

Але прынцэса не вельмі цікавілася яго тлумачэннямі. Зусім не здзівіўшыся, яна тут жа дамовілася з ім пра цану і першую сустрэчу.

Так завязаліся адносіны паміж Гендрыкам Гёфгенам і Джульетай Мартэнс. Цёмнаскурая дзяўчына была "настаўніцай", інакш кажучы, валадаркай, а перад ёю стаяў бледны мужчына, "вучань" -- паслухмянец, прыніжаны, які прымаў кару гэтак сама пакорліва, як і рэдкія скупыя пахвалы.

-- Глядзі на мяне! -- загадала прынцэса Тэбаб, вылупіўшы вочы, тым часам як ягоныя вочы, поўныя пажады і страху, не адрываліся ад яе ўладарнага твару.

-- Якая ты прыгожая сёння! -- вымавіў ён нарэшце, ледзь варушачы губамі.

-- Не вярзі дyрноты! -- накінулася яна на яго. -- Я не прыгажэй звычайнага!

Пры гэтым яна правяла рукою па грудзях і абцягнула на сабе вузкую плісераваную спаднічку, якая адкрывала калені ў чорных шаўковых панчохах, бо зялёныя боцікі з мяккай лакіраванай скуры даходзілі вышэй сярэдзіны лытак. Пад прыгожыя боцікі і кароткую спаднічку яна насіла яшчэ і шэры футраны жакецік, падняўшы каўнерык да самай патыліцы. На цёмных жылістых запясцях брынчалі шырокія бляшаныя бранзалеты. Самым элегантным атрыбутам яе туалетy была плётка -- Гендрыкаў падарунак. Бліскуча чырвоная, з плеценай скуры. Джульета ў пагрозліва рэзкім рытме паляпвала ёю па зялёных боціках.

-- Ты зноў спазніўся на чвэрць гадзіны, -- сказала яна пасля доўгай паўзы, і злосныя складкі леглі на нізкім пукатым лобе. -- Колькі ж я павінна цябе яшчэ папярэджваць, салодзенькі мой? -- спытала яна падступна ціха, а пасля, выбухнуўшы гневам: -- Годзе! Наелася па горла! Дай лапy!

Гендрык павольна падняў абедзве рукі далонямі ўгору. Пры гэтым не зводзіў загіпнатызаваных, шырокіх вачэй ад жахлівай грымасы каханкі.

Яна пачала рэзкім, вісклівым голасам лічыць удары:

-- Раз, два, тры!

Элегантная плеценая плётка са свістам хлястала па ягоных далонях, на іх адразу праступілі тоўстыя чырвоныя пісягі. Боль быў такі пякучы, што на вачах у яго выступілі слёзы. Ён скрывіўся. На першым удары Гендрык ціха войкнуў, пасля авалодаў сабою і стаяў з нерухомым бледным тварам.

-- На добры пачатак хопіць, -- сказла яна, і ў твары яе раптам пазначылася стомленая ўсмешка, якая зусім не адпавядала правілам гульні: у ёй не было нічога жорсткага, хутчэй гэта была дабрадушная ўсмешка, нават спагадлівая. Яна апусціла плётку, павярнула галаву і застыла -- твар у профіль -- у прыгожай задуменна-смутнай паставе. -- Пераапраніся, -- сказала ціха. -- Будзем працаваць.

Тут не было шырмы, за якой ён мог бы засланіцца. З-пад напаўапушчаных павекаў Джульета без аніякай цікавасці назірала за кожным яго рухам. Ён распрануўся, зняў з сябе ўсё, адкрыўшы светлае, ужо крыху атлусцелае ў рыжаватых валасах цела, потым нацягнуў світар у белую і блакітную палоску і чорныя спартыўныя трусікі і паўстаў перад ёю ў гэтых подлых строях, якія ён сам называў "трэніровачным касцюмам" -- нейкі па-дзіцячы нехлямяжы ў чорных паўчаравіках і белых шкарпэтачках, какетліва згорнутых над костачкамі, у трусіках з бліскучага чорнага паркалю, як y малых хлапчукоў на ўроках фізкультуры, і ў паласатым світары з адкрытымі рукамі і шыяй.

Яна агледзела яго, крытычна і холадна.

-- За тыдзень ты яшчэ больш патаўсцеў, салодкі мой, -- канстатавала яна насмешліва, паляпваючы плёткай па зялёных боціках.

-- Даруй,-- ціха сказаў ён. Яго белы твар са строгай лініяй падбародка, чуллівымі скронямі і прыгожага разрэзу скрушлівымі вачыма захоўваў поўную сур'ёзнасць і амаль трагічную годнасць, нягледзячы на гратэсковы ўбор.

Негрыцянка корпалася з грамафонам. У нечаканы рытмічны грукат джазу ўварваўся грубы голас:

-- Ну, пачынай жа!

Яна ашчэрыла пры гэтым абодва рады занадта белых зубоў і платаядна паводзіла вачыма: менавіта гэтай мімікі ён якраз і чакаў ад яе цяпер.

Яе твар нагадваў жахлівую маску невядомага божышча: гэты бог пануе ў цёмнай нетры, у патайным месцы, і вышчарам зубоў і выразам вачэй быццам патрабуе неадкладнай чалавечай ахвяры. Яму яе прыносяць, каля ног ягоных струменіцца кроў, ён прынюхваецца пляскатым носам да знаёмага саладжавага паху і крыху пахіляе валадарскае цела ў рытме шалёнага тамтама. А навокал вернападданыя вядyць радасна-шчасны танец. Ускідваюць рукі і ногі, падскокваюць, хістаюцца, тлумяцца; іх рыканне пераходзіць у жарасна-пахацімскі стогн, вось ужо яны задыхаюцца, вось ужо зняможана падаюць, падаюць пад ногі чорнаму боству, любаснаму, пашанавальнаму, бо яны могуць любіць і шанаваць толькі таго, каму ахвяравалі самым дарагім -- крывёю.

Гендрык павольна пачаў танцаваць. Але куды падзелася яго трыумфальная лёгкасць, якая так захапляла публіку і калегаў? Знікла яна; здавалася, ён пакутліва перасоўвае ногі -- але ў гэтай пакутлівасці была і асалода: яго выдавала самазабыццёвая ўсмешка на бледных сцятых губах і застылы, засяроджаны пагляд.

А Джульета і не думала танцаваць -- хай вучань памучыцца сам. Яна толькі падбадзёрвала яго, пляскаючы ў далоні, грубымі крыкамі і рытмічным пагойдваннем цела.

-- Хутчэй, хутчэй! -- шалёна патрабавала. -- Што ў цябе ў касцях? І яно мне хоча лічыцца мужчынам! Яно яшчэ ў артысты пнецца, яшчэ й за грошы сябе паказваць хоча? Э-э, нэндза раскіслая...

Плётка пахаджала па лытках, па руках. Гэтым разам ужо слёзы не наплывалі яму на вочы, вочы былі сухія, вочы гарэлі. Толькі сціснутыя губы дрыжалі. Прынцэса Тэбаб сперазала яго яшчэ раз.

Ён працаваў без перапынкаў паўгадзіны, быццам яму ішло пра важную трэніроўку, а не пра вусцішную забаву. Нарэшце задыхаўся. Пахіснуўся. На твары выступіў пот. З цяжкасцю вымавіў:

-- Галава пайшла... Можна дух перавесці?

Яна зірнула на гадзіннік і адказала, дзелавіта і коратка:

-- Не, яшчэ чвэрць гадзіны паскачаш.

Музыка зайграла зноў, Джульета зноў асатанела запляскала ў далоні, а ён яшчэ раз паспрабаваў адбіць складаны стэп. Але змардаваныя ногі ў какетлівых паўчаравічках і шкарпэтачках адмовіліся служыць. Гендрык нейкую секунду павагаўся, потым стаў. Спацелай рукой ацёр пот з лоба.

-- Што яшчэ за штукі? -- рыкнула яна. -- Канчаць без дазволу? Гэта нешта новенькае, нешта файнае -- мyжчына мне!

І яна прыцэлілася плёткаю проста ў твар; дзякаваць, ён паспеў у час нагнуцца, ухіліцца ад гэтага страшнага ўдару. Явіцца ўвечары ў тэатр з крывавым шнарам ад лоба да падбародка -- гэта ўжо было б занадта. Нягледзячы на сваю адключанасць, яму было ясна, што гэтага ён сабе дазволіць не можа.

-- Годзе! -- коратка сказаў. І ўжо адварочваючыся ад яе, дадаў: -- На сёння годзе!

Яна зразyмела, што гэтым разам ён не жартуе. Не адказваючы, з палёгкай уздыхнуўшы, яна паглядзела, як ён надзявае спальны халат на мяккай подшыўцы, шаўковы, чырвоны, дзіравы, як кладзецца на софу.

Софа, якая на ноч ператваралася ў пасцель, удзень была накрытая пледам і каляровымі падушкамі. Каля канапы стаяла лямпа на круглым нізкім століку.

-- Выключы гэта яркае святло! -- напеўна, пакутліва-меладычным голасам папрасіў Гендрык. -- І ходзь да мяне, Джульета!

Яна ішла ў ружовым мораку. Калі спынілася каля яго, ён ціха ўздыхнуў:

-- Як добра!

-- Табе спадабалася? -- даволі суха спыталася яна. Закурыла цыгарэту, падала яму запальнічку. Ён карыстаўся доўгім, ардынарным муштуком -- дарункам Рахэлі Морэнвіц.

-- Я ператаміўся, -- сказаў. І на яго бледным твары паявілася дабрадушлівая, поўная разумеласці ўсмешка.

-- Гэта добра, -- сказала яна, нахіляючыся да яго.

Ён паклаў свае шырокія, бледныя з рыжымі валаскамі рукі на яе прыгожыя, бліскучыя ў чорным шоўку калені. Сказаў замроена:

-- Як брыдка глядзець на мае агідныя рукі на тваіх цудоўных нагах, каханая!

-- А на табе ўсё брыдкае, парсючок ты мой, -- галава, ногі, рукі, ну ўсім-усё! -- з бурклівай пяшчотай запэўніла яна яго.

І прылегла каля. Шэры футраны жакецік зняла. Пад ім яна насіла кароткі, падобны на кашулю сачык з бліскучага, у чырвоную і чорную клетку шоўку.

-- Я заўсёды буду кахаць цябе, -- стомлена сказаў ён. -- Ты дужая, моцная. Ты чыстая. -- І паглядзеў з-пад павек на пругкія і вострыя грудзі, выразна акрэсленыя пад тонкім шоўкам.

-- Ах, ты кажаш, проста каб казаць, -- сказала яна сур'ёзна і крыху пагардліва. -- Бразнyў, што ў галаву ўбілася. У некаторых бывае так, мусова ім трэба нешта ўявіць. Інакш не ў сіле.

Ён правёў пальцамі па яе высокіх мяккіх боціках.

-- Але я ведаю, што кахацьму цябе заўсёды, -- цяпер ужо заплюшчыўшы вочы, прашаптаў ён. -- Я ніколі не знайду такой жанчыны, як ты. Ты жанчына майго жыцця, прынцэса Тэбаб.

Яна недаверліва пахітала цёмным сур'ёзным тварам над яго белым, стомленым.

-- А ты ж мне нават не дазваляеш хадзіць у тэатр, калі іграеш, -- сказала яна незадаволена.

Ён выдыхнуў:

-- Тым не меней я іграю толькі дзеля цябе, толькі табе, мая Джульета. У табе мая сіла.

-- Але я больш не дазволю забараняць мне, -- сказала яна ўпарта. -- Я ўсё адно пайду ў тэатр, дазволіш ты ці не. Днямі прыйду, сяду ў партэры, і буду рагатаць, як толькі ты выйдзеш на сцэну, малпачка ты мая.

Ён сказаў парывіста:

-- Не жартуй так!

Ён спалохана расплюшчыў вочы, прыўзняўся. Але выгляд Чорнай Венеры, здаецца, зноў супакоіў яго. Ён усміхнуўся, пачаў дэкламаваць:

-- Viens-tu du ciel profond ou sors-tu de l'abіme -- о Beautе?

-- Што за глупства ты вярзеш? -- перабіла яна яго.

-- Гэта вунь з той цудоўнай кнігі -- растлумачыў ён, паказваючы на французскі томік у жоўтым акладзе, які ляжаў каля лямпы на століку, -- гэта былі "Les Fleurs du Mal" Бадлера.

-- Не разумею нічога, -- сказала Джульета з прыкрасцю.

Але ён не даўся збіць сябе з тропу, цытаваў далей:

Tu marches sur des morts, Beaute, dont tu te moques.
De tes bijoux l'Horreur n'est pas le moins charmant.
Et le Meurtre, parmi tes plus cheres breloques,
Sur ton ventre orgueilleux, danse amoureusement...

-- Як ты можаш пароць такую блазноту? -- І яна дакранулася цёмным вузкім пальцам да ягонага рота.

Але ён, як і раней, пявуча, меланхалічна, казаў далей:

-- Ты ніколі мне не расказваеш пра былое тваё, прынцэса Тэбаб, там, на радзіме тваёй.

-- А я нічога не памятаю, -- адрэзала яна.

Пасля яна пацалавала яго -- можа, каб спыніць нетактоўныя паэтычныя роспыты. Яе раззяўлены звярыны рот з цёмнымі, патрэсканымі губамі і крывавым языком павольна наблізіўся да яго прагных і бледных вуснаў.

Як толькі яна адвяла свой твар ад ягонага, ён загаварыў зноў:

-- Не ведаю, ці зразумела ты мяне, калі я сказаў, што іграю толькі дзеля цябе і дзякуючы табе?

Пакуль ён гаварыў, пяшчотна і замроена, яна пагладжвала сваімі вопытнымі пальцамі яго парадзелыя шаўкавістыя валасы, якім лямпа надавала чырванаваты бляск. Яна перабірала яго валасы не ласкава, а сур'ёзна, дзелавіта, нібыта збіраючыся стрыгчы.

-- Я ж уважаў гэта цалкам даслоўна, -- сказаў ён далей. -- Калі я хоць трошкі падабаюся публіцы, калі маю поспех, -- дык гэтым я абавязаны табе. Бачыць цябе, кранаць цябе, прынцэса Тэбаб, мне гэта як нейкія дзівосныя лекі... нешта цудоўнае, незвычайнае асвяжэнне.

-- Ах, ты толькі і ўмееш, што балбатаць і хлусіць, -- па-мацярынску ўсміхнулася яна. -- Але ж і гаўно ты, даражэнькі, што і не бачыла такога.

Каб прымусіць яго замоўкнуць, яна паклала абедзве рукі яму на твар. Шырокія бранзалеты звінелі ў яго каля падбародка. На яго шчоках пакоіліся яе светлыя далонькі. Нарэшце ён змоўк, ямчэй уладзіўся на падушцы, нібы хацеў заснуць. І зноў, як бы шукаючы ратунку, абняў рукамі чорную дзяўчыну.

Яна ціха ляжала ў ягоных абдымках, пакінуўшы рукі на яго твары, быццам дзеля таго, каб прыхаваць ад яго сваю далікатна-пагардлівую ўсмешку.