Узлёт Артура Уі, які можна было спыніць

Брэхт Бэртальт


Сцэна 8

Працэс падпальшчыкаў. П р э с а. С у д д з я. П р а к у р о р.
А б а р о н ц а. М а л а д ы Д о г с б а р а. Г i р ы.
Д ж ы в о л а. Д о к д э й з i. А х о ў н i к i. У р а ч.
Г а н д л я р ы г а р о д н i н а й i падсудны Ф i ш.

А

На лаве сведкаў Э м а н у э л е Г i р ы; ён паказвае рукою
на падсуднага Фiша, якi ў поўнай апатыi.

Г i р ы (крычыць)
Вось чалавек, якi рукой злачыннай
У порце падпалiў i знiшчыў склад.
Калi застаў яго я, той якраз
Трымаў бiдон! Устань, устань, паскуда!

Фiша сiлком падымаюць. Ён стаiць, хiстаючыся.

С у д д з я: Падсудны, вазьмiце сябе ў рукi. Вы стаiце перад судом. Вас абвiнавачваюць у падпале. Падумайце, што пастаўлена на карту!

Ф i ш (мармыча): Арларларл.

С у д д з я: Дзе вы ўзялi бiдоны з газаю?

Ф i ш: Арларларл.

На знак суддзi пануры ўрач, апрануты звышэлегантна, схiляецца
над Фiшам, потым пераглядваецца з Гiры.

У р а ч: Сiмуляцыя.

А б а р о н ц а: Абарона патрабуе выклiкаць iншых урачоў.

С у д д з я (усмiхаецца): Спадар Гiры, як-такi сталася, што вы апынулiся як рыхтык на месцы здарэння у той самы час, калi на складзе ў спадара Хука выбухнуў агонь, якi знiшчыў дваццаць два дамы?

Г i р ы: Я якраз быў на шпацыры, дзеля мацыёну.

Некаторыя ахоўнiкi смяюцца. Гiры таксама пачынае смяяцца.

А б а р о н ц а: Цi вядома вам, спадар Гiры, што падсудны Фiш -- беспрацоўны, што ён за дзень да падпалу пеша дабраўся да Чыкага, дзе ён раней нiколi не бываў?

Г i р ы: Што? Дзе? Калi?

А б а р о н ц а: Нумар вашай машыны нiбыта ХХХХХХ?

Г i р ы: Ну, вядома.

А б а р о н ц а: Здаецца, гэта самая машына за чатыры гадзiны да пажару якраз стаяла каля рэстарана Догсбара на Восемдзесят сёмай стрыт, а з рэстарана вынеслi падсуднага Фiша ў стане беспрытомнасцi?

Г i р ы: Чаго б я меў гэта ведаць? Я цэлы той дзень прабыў у Цыцэра, дзе сустракаўся з пяцюдзесяццю дзвюма асобамi, i ўсе яны могуць прысягнуць, што мяне бачылi.

Ахоўнiкi смяюцца.

А б а р о н ц а: Здаецца, вы толькi што сказалi што былi на шпацыры дзеля мацыёну, у Чыкага непадалёк ад докаў?

Г i р ы: А вам што да таго, што я абедаю ў Цыцэра, а пераварваю ў Чыкага?

Ахоўнiкi доўга рагочуць; да iх далучаецца i суддзя. Святло тухне. Чуюцца гукi аргана, у тэмпе скочнай музыкi -- жалобны марш Шапэна.

Б
Калi зноў загараецца святло, на сцэне--гандляр гароднiнай
Х у к; ён сядзiць на лаве сведкаў.

А б а р о н ц а: Спадар Хук, цi сварылiся вы калi-небудзь з падсудным? Цi бачылi вы яго калi-небудзь увогуле?

Х у к: Нiколi.

А б а р о н ц а: А спадара Гiры цi бачылi?
Х у к: Так, у канторы трэста "Цвятная капуста", якраз таго самага дня, як у мяне згарэў склад.

А б а р о н ц а: Да пажару?

Х у к: Перад самым пажарам. Ён прайшоў праз кантору, а за iмя -- чацвёра дзецюкоў, яны валаклi бiдоны з газаю.

У ложы прэсы i сярод ахоўнiкаў неспакойны рух.

С у д д з я: Цiхаце там, прэса!

А б а р о н ц а: Спадар Хук, чыя тэрыторыя мяжуе з вашым складам?

Х у к: Тэрыторыя параходства, якое належала Шыту. З майго склада ёсць ход у двор параходства.

А б а р о н ц а: Цi вядома вам, спадар Хук, што спадар Гiры жыў у доме параходства, што належала Шыту, i, значыцца, меў доступ на тэрыторыю параходства?

Х у к: Так, як упраўляючы склада.

У ложы прэсы моцнае хваляванне. Ахоўнiкi робяць "бу-бу-бу" i становяцца ў пагрозлiвую пазiцыю перад Хукам, абаронцам i журналiстамi. Догсбара-сын падбягае да суддзi i нешта шэпча яму ў вуха.

С у д д з я: Цiха! Пасяджэнне адкладваецца з прычыны таго, што падсудны занямог.

Святло тухне. Арган зноў iграе жалобны марш Шапэна
у тэмпе скочнай музыкi.


В

Калi святло загараецца зноў, Х у к сядзiць на лаве сведкаў. Вiдаць, што ён знясiлеў, побач з iм стаiць палка, галава яго
забiнтаваная, на вачах таксама павязка.

П р а к у р о р: Хук, вы кепска бачыце?

Х у к (з цяжкасцю): Кепска.

П р а к у р о р: Цi можаце вы пацвердзiць, што вы здольныя разгледзець i пазнаць чалавека?

Х у к: Не.

П р а к у р о р: Вы не можаце сцвярджаць, што калi-небудзь бачылi яго?

Х у к: Не.

П р а к у р о р: Цяпер я вам задам вельмi важнае пытанне. Падумайце як след, перш чым адказваць. Вось маё пытанне: Цi мяжуе ваш склад з тэрыторыяй параходства, якое належала Шыту?

Х у к (пасля паўзы): Не.

П р а к у р о р: У мяне ўсё.

Святло тухне. Арган iграе зноў.


Г

Калi зноў загараецца святло, на лаве сведкаў сядзiць
Д о к д э й з i.

Д о к д э й з i (абыякава): Я вельмi добра пазнаю падсуднага па вiнаватым выглядзе ягонага твару, а таксама таму, што рост яго метр семдзесят сантыметраў. Я чула ад нявесткi, што ў той дзень, калi муж мой па дарозе ў гарадскую ўправу быў забiты з рэвальвера, гэтага чалавека бачылi каля будынка гарадской управы. Падпахай ён трымаў аўтамат сiстэмы Вэбстэр i рабiў вельмi падазронае ўражанне.

Святло тухне. Арган iграе далей.


Д

Калi святло загараецца зноў, на лаве сведкаў сядзiць
Д ж у з э п э Д ж ы в о л а. Непадалёк--ахоўнiк Г р ы н в у л.

П р а к у р о р: Тут было заяўлена, што незадоўга да падпалу некалькi чалавек вынеслi з управы трэста "Цвятная капуста" бiдоны з газаю. Што вы пра гэта ведаеце?

Д ж ы в о л а: Гаворка можа iсцi толькi пра спадара Грынвула.

П р а к у р о р: Спадар Грынвул -- ваш службовец, спадар Джывола?

Д ж ы в о л а: Ну так.

П р а к у р о р: Спадар Джывола, хто вы па прафесii?

Д ж ы в о л а: Я гандлюю кветкамi.

П р а к у р о р: Вашаму гандлю патрэбна шмат газы?

Д ж ы в о л а: Не, толькi тлю труцiць.

П р а к у р о р: Што рабiў спадар Грынвул у канторы трэста "Цвятная капуста"?

Д ж ы в о л а: Ён спяваў песню.

П р а к у р о р: Значыцца, ён не мог адначасова пераносiць бiдоны з газаю да склада Хука?

Д ж ы в о л а: Гэта выключаецца. Ён чалавек зусiм не такога складу, каб падпальваць склады. У яго барытон.

П р а к у р о р: Прашу суд прапанаваць сведку Грынвулу паспяваць тую цудоўную песню, якую ён спяваў у канторы трэста "Цвятная капуста" якраз у той самы момант, калi быў падпалены склад.

С у д д з я: Суд не бачыць у тым анiякай патрэбы.

Д ж ы в о л а: Я заяўляю пратэст. (Устае.)

Не чуў, каб так, як тут цкавалi. Ганьба!
Тут у хлапцах крывi чысцюткай самай
За тое, што той-сёй там-сям страляе,
Без анiякае прычыны бачаць
Суб'ектаў цёмных, падазроных. Ганьба!

Рогат. Святло тухне. Арган iграе.


Е

Калi святло загараецца зноў, вiдаць, што суддзя зусiм змучаны.

С у д д з я: Прэса дазволiла сабе пэўныя намёкi, што на суд з боку пэўных асобаў робiцца цiск. Суд заяўляе, што нiхто нiякага цiску на яго не робiць i што ён функцыянуе цалкам незалежна i свабодна. Лiчу, што гэтая заява дастатковая, каб задаволiць усiх.

П р а к у р о р: Вашэцi суддзя! Беручы пад увагу, што падсудны Фiш усё яшчэ далей сiмулюе страту памяцi i разумення, пракурор лiчыць, што дапытваць яго далей няма нiякага сэнсу. Таму мы прапануем...

А б а р о н ц а: Вашэцi суддзя! Падсудны прыходзiць да памяцi!

Хваляванне.

Ф i ш (мусiць, апамятаўшыся): Арларлвадарларлдавадарл!

А б а р о н ц а: Вады. Вашэцi суддзя, абарона просiць працягваць допыт падсуднага Фiша!

Моцнае хваляванне.

П р а к у р о р: Пратэстую! Нiшто не дае падставы думаць, што падсудны ў ясным розуме. Усё гэта хiтрыкi абароны, бегатня за сенсацыямi, гульня на публiку!

Ф i ш: Водарл.

Абаронца падтрымлiвае яго, той устае.

А б а р о н ц а: Фiш, вы можаце адказваць?

Ф i ш: Дарл.

А б а р о н ц а: Фiш, скажыце суду: Цi падпалiлi вы дваццаць восьмага апошняга месяца склад гароднiны ў раёне порта? Так цi не?

Ф i ш: Аннне.

А б а р о н ц а: Фiш, калi вы прыбылi ў Чыкага?

Ф i ш: Выыдда.

А б а р о н ц а: Вады!

Хваляванне. Догсбара-сын падыходзiць да суддзi
i зноў нешта шэпча таму ў вуха.

Г i р ы (устае на ўвесь рост i гарлае): Махлярства! Хлусня! Хлусня!

А б а р о н ц а: Цi бачылi вы раней гэтага чалавека? (Паказвае на Гiры.)

Ф i ш: Дарл. Вадарл.

А б а р о н ц а: Дзе? Можа, у рэстаране Догсбара каля порта?

Ф i ш (цiха): Там.

Моцнае хваляванне. Ахоўнiкi дастаюць пiсталеты i робяць "бу-бу".Урач падбягае са шклянкай. Перш чым абаронца паспявае выхапiць
у яго шклянку, урач вылiвае з яго ў рот Фiша.

А б а р о н ц а: Я пратэстую! Патрабую экспертызы гэтай вадкасцi!

С у д д з я (пераглядваецца з пракурорам): Хайдайнiцтва абароны адхiляецца.

Докдэйзi (крычыць у бок Фiша): Забойца!

А б а р о н ц а:
Вашэцi! Рот iсцiне, якой тут немагчыма
Заткнуць зямлёй, заткнуць паперай хочуць,
Спрабуюць ашукаць вашэцi вас
З разлiкам, што не гонар вы, а ганьба.
I тут крычаць закону: "Рукi ўгору!"
Няўжо-такi наш горад, што ваюе
Ўжо цэлы тыдзень з гэтым дзiкiм збродам,
Пасля усiх прынесеных ахвяраў,--
Няўжо цяпер ён бачыць гiбель права?
I каб жа толькi гiбель! Бачыць ганьбу
Суду, якi паддаўся сiле, гвалту!
Спынiце ўсё, вашэцi...

П р а к у р о р: Пратэстую!

Г i р ы
Сабака! Ты падкуплены сабака!
Ты хлус, паклёпнiк! Атруцiцель душ!
Выходзь сюды --адкiнеш ногi, здраднiк!

А б а р о н ц а
Наш горад ведае яго...

Г i р ы (ашалела)
Маўчаць!
(Суддзi, убачыўшы, што той хоча яго перапынiць.)
I ты заткнiся! Калi хочаш жыць!

Захлёбваецца ад лютасцi, i суддзя, улучыўшы гэты момант,
устаўляе слова.

С у д д з я: Прашу ўсiх супакоiцца! Абаронца будзе прыцягнуты да адказнасцi за непавагу да суду. Абурэнне спадара Гiры суду зразумелае. (Абаронцу.) Гаварыце.

А б а р о н ц а: Фiш! У рэстаране Догсбара вас чым-небудзь паiлi? Фiш! Фiш!

Г i р ы (лямантуе)
Ну клiч яго! Ну клiч! Няма боль газы!
Пабачым, хто ў Чыкага гаспадар!

Моцнае хваляванне. Святло тухне. Арган iграе жалобны марш
Шапэна ў тэмпе скочнай музыкi.


Ж

Калi апошнi раз загараецца святло, с у д д з я стаiць за сваiм
сталом i бязгучным голасам чытае прысуд.
Падсудны Ф i ш збялеў як смерць.

С у д д з я: Чарльз Фiш за падпал склада я прыгаворваю вас да пятнаццацi гадоў турмы.

З'яўляецца надпiс.