Кніга гадзін

Рыльке Райнэр Марыя

---

Першая кніга

***
Гадзіна плыве, і кранае мяне
удару метал, яе чысьціня:
аж розум трымціць. Прападае сумнеў --
ухаплю я пластыку дня.

Падгледжаны рух не канае ў нівеч,
станаўленьне трывае ў спакайнаце.
Сталее мой зрок, абраную рэч
нявестаю кожны ўспрымае, вядзе.

Мне ўсё -- не малое, і ўсё ж любасна мне,
на залатой аснове вялікім пішу
і ўзношу як веліч, -- а каму ж расхіне
твор мной створанае, душу.


***
Пражываю жыцьцё ў змагальных чынах,
над іхняй рэчавасьцю лячу.
Бадай, апошняга не закончу, магчыма,
а паспрабаваць яго хачу.

Вакол Бога лунаю,-- старыя вежы вакол, --
тысячагодзьдзі як узьляцеў,
а так і ня ведаю: бура я ці сакол,
а ці вялікасны сьпеў.


***
Братоў багата ў кляштарных сутанах
на поўдні у мяне, дзе лаўр цьвіце,
мадоннаў пішуць чалавечна, беззаганна,
і часта мару я пра юных Тыцыянаў,--
праз палкую душу іх Бог ідзе.

А да сваёй душы душа зусім ня горне:
мой Бог -- ён цёмны, ён -- нібы тканіна
з карэньчыкаў, што п’юць маўкліва нетру.
А сам расту я зь цеплыні Ягонай
ня знаючы нічога, бо мае галіны
падсподам сьпяць і хіляцца ад ветру.


***
Малюем мы цябе не адмыслова;
зара, паўсталая са змроку -- ты.
Старой палітры фарбы нам аснова,
штрыхі і прамяні старыя -- мова,
якой цябе замоўчаць мог сьвяты.

Будуем вобразы табе на сьценах;
вакол цябе ўжо тысячы муроў.
Цябе хаваюць рукі летуценна,
а сэрца запрашае ў плоць і ў кроў.


***
Люблю ў сабе я шары час, нібыта
чытаю даўнія лісты; глыбока
ў мінуласьць даўнюю сягае вока,
дзе буднасьць сёньняшняга дня пражыта,
нібы легенда, што даўно зьнябыта.
Адтуль мне веданьне, што я жыву
ў бясчасавасьці іншага абшару.

I ўзношу, быццам дрэва, галаву,
якое над маёй магілай церпіць кару,
за хлапчукову спраўджаную мару
(а навакол яго -- цяпло карэньня)
і страчаную песьню лятуценьня.


***

Калі ў паўночны час несамахоць
ня чуючы твайго дыханьня, Божа,
цябе я моцным стукатам трывожу,
я знаю -- ты адзін, Гасподзь.
Адным-адзін -- і анікога, каб,
калі ўначы ты мацаеш рукою,
мог паслужыцца кубачкам з вадою.
Дай знак -- і я прыйду, твой раб.

Між намі толькі тонкая сьцяна,
і тое з выпадку; а быць магло:
адзін твой крык, ці мой -- і ўжо яна
абрушваецца ў тло --
і ані пошум, ані звон.

Бо складзена з тваіх ікон.

І ўсе яны перад табою, як імёны.
І, калі ўспыхвае ўва мне сьвятло,
якім мая глыбіннасьць спазнае
цябе самога і твае іконы,--
у глянцы рдзеючы прыцьмёным,

тады дранцьвеюць помыслы мае
бяз бацькаўшчыны і тваёй аслоны.


***
Калі б хоць раз было мне так памысна.
Калі б і выпадак, і тое, што прыблізна,
зьнямелі, і суседаў сьмех каб хоць,
і пошум думак, што ў мазгу раяцца,
не заважалі так чувацца...

Тады б я мог тысячакроць
прадумаць думкі па іх край
і мець цябе (на шырыню усьмешкі хай)
і раздарыць жыцьцю цябе
на шчырыню падзякі.


***
Ідзе стагодзьдзе, зь ім хачу я жыць
і чуць, як вешчыя дрыжаць лісты:
мой ліст пісалі Бог, і я, і ты,
і ён яшчэ на вышыні дрыжыць.

Адчуй жа глянец новае старонкі,
на ёй яшчэ павінна ўсё паўстаць.

Тут сілы ціхія на ўзьлёце толькі,
панура самі на сябе глядзяць.


***
Ідзе стагодзьдзе, зь ім хачу я жыць
з гісторыі ўсіх жэстаў, рухаў,
якімі ты сваё тварэньне слухаў
і чуў, і акругляў, і мудра вызваляў ад лішкаў,
казаў уголас -- жыць, памерці -- нішкам,
і паўтараў, і паўтараў --Быцьцё.
Але да першай сьмерці кровапраліцьцё
усё ж было і празь яго
прайшла расколіна па дасканаласьці кругоў,
і нарадзіўся крык жуды,
і вырваліся галасы зь яго,
якія толькі што былі ўзяліся разам
цябе праславіць і пранесьці
над прорвамі па мосьце дабравесьці
у велічнасьць, туды
паслаўшыся аддана плазам.--

І ўсё далейпаўсталае
ёсьць толькі
твайго старога імені асколкі.


***
Бледны хлопчык Авель кажа:

Ня я. А мне мой брат узычыў дар,
а што,-- ня бачыў я, ня сьніў.
Бо ён сьвятло мне засланіў.
Ён адсланіў мой твар
тварам сваім.
Цяпер ён адзін зусім.
Я веру: жыцьцё ў ім перамагло.
Бо ніхто яму ліха не прычыніў.
Усе ходзім шляхам маім,
усіх спасьцігла ягонае зло,
усе нікчэмняцца перад ім.

Я веру, мой вялікі брат жыве тут,
як вялікі суд.
Думала ноч пра мяне;
пра яго -- не.


***
Ты, цемра, што мяне радзіла,
чаруеш больш мяне, чым сіла
агню, што акаляе
сьвет, наўкруг якога зьзяе
няведамаму колу сфераў,
дзе вас ніхто ня знаў і знаць ня знае.

Але прымае цемра ўсё вакол:
агонь і вобразы, мяне, жывёл,
і ўчэпіста трымае
людской уладнасьці хімеру. --

І можа быць: крыніца сіл якраз
вакол мяне віруе ў гэты час.

А я ж у ночы веру.


***
Я веру ў Ня-сказанае-ніколі.
Хачу чысьціні пачуцьцяў свабоду даць.
Хай выявіцца ўва мне міжволі,
чаго не рашыўся ніхто жадаць.

Божа, даруй, калі дзёрзкага нагаварыў.
Толькі гэтым сказаць я табе хацеў:
мая лепшая сіла хай будзе -- парыў,
каб я не вагаўся, ня гневаўся, -- утвары,
за гэта якраз ты любімы ў дзяцей.

І гэтым патокам, і гэтым сутокам,
раскрыліўшы рукі, у мора нырнуць,
і з новым жаданьнем назад павярнуць,
каб зьвеставаць, прыняўшы цябе глыбока,
і не зьвярнуць.

І гэта гардзея, і хай будзе ад гардуна
малітва мая, а не ад зла,
сур’ёзная і адна
перад хмарнасьцю твайго чала.


***
Я на сьвеце занадта адзін і ўсё ж адзін не даволі, мой сьвет,
каб сьвятліць лёт гадзін.
Я на сьвеце занадта малы і ўсё ж не даволі, мой сьвет,
каб перад табою плыў,
як цёмна-разумны прадмет.
Я хачу сваёй волі і хачу сваёй воляю весьці
дарогу да дзей;
і хачу ў ціхай долі, недзе ў запаволеным часе,
калі нешта ідзе,
быць сярод тых, веды даліся каму,--
альбо аднаму.

Заўсёды хачу ў тваім вобразе жыць,
не старэць і сьляпым ня быць;
каб у цяжка-хісткім вобразе ўтрымацца,
я хачу разьвінацца.
Не хачу ніколі згінацца,
бо ілжа ў сагнутасьці і ў паклонах,
хачу стаць у ісьціне перад табой,
хачу сябе ўбачыць, як на іконах
вобраз далёкі твой
і блізкі, і любы,
як слова, што розум мой кліча,
як дзённы мой кубак,
як мамы сьвятое аблічча,
як карабель,
што пранёс мяне
празь сьмяротныя буры і згубы.


***
Ты ж бачыш, колькі трэба мне на дні.
Хачу я Ўсё, магчыма:
бясконцага падзеньня цeмры за плячыма,
азоранасьці ўздыму кожнага ў гульні.

Анікому жывому нічога ня трэба тут,--
і толькі праз свой легкаважкі суд
пачуваецца кожны ў пачуцьцях князем.

А ты ў кожным твары бачыш слодыч пакут,
бо кожны служыць у снаднай смазе.

А ты рады кожнаму і Усім,
каму патрэбен як прыладзьдзе.

Ты яшчэ не халодны, ня позна яшчэ зусім
нырнуць у глыбіні твае бязь сіл,
дзе спакойна жыцьцё аддаецца здрадзе.


***
Рукамі дрыготкімі ўзводзім цябе, наш Бог.
Грувасьцім атам на атам.
Але хто б завяршыць нашу працу змог,
храм нашых спратаў.

Што ёсьць Рым?
Распадзецца ўшчэнт.
Што ёсьць сьвет?
Ён распадзецца,
перш чым вежа на храме ўзьнясецца,
перш чым зь міляў мазаічных шкла
зазьзяе праменьне твайго чала.

Але часам у сьне
прастора твая прымае мяне,
сузіраю наскрозь яе,
ад пачатку, ад глыбіні
да залатых купалоў.

Бачу: сіла промыслу і маіх слоў
апошні штрых дадае --
хараства прамяні.


***
З таго, што Нехта хацеў цябе мець,
я знаю, хацець права маю.
Нават, калі ўсе глыбіні пазасыпаю:
калі золатам горы будуць зьвінець,
не раскапае яго людская рука,
яго выведзе на сьвятло рака;
як у цішыню каменьня -- ўваходзь,
у моўчу.

Нават, калі мы ня хочам:
сьпеліць Гасподзь.


***
Калі твайго жыцьця эмблемай сталі
бязглузьдзіца, абсурд і млосьць,
дык выгнаў ты
з палаца радасьць, дзе ты ёсьць
сам радасна-часовы госьць
у цяплыні вячэрняй мілаты.

Ў яго самотнасьці удзельнік ты Другі,
ягоных маналогаў цэнтр і асяродак;
і кожны круг вакол цябе ёсьць сродак
павузіць часу ніклыя кругі.


***
Што памыляе рукі мне наўмысна?
Калі цябе малюю, Божа, згледзь.

Цябе я чую. Мой эскіз ледзь-ледзь
шлячком акрасіш ты, як бераг выспаў,--
і стаўся я тваім вачам вялізнай
прасторай, каб глядзець.

Ты больш ня ў цэнтры свайго глянцу,
дзе лініі сьплялі анёлы ў танцы.
Ў сваім апошнім доме ты жывеш,
нябёсы слухаюць мяне ахвоча,
а я ў задуме голас свой замоўчаў
і не аддаў табе, у твой бязьмеж.


***
Я ёсьць, мой Баязьлівы. Ці чуеш жар,
зь якім даю табе ўсе сілы?
Мае пачуцьці здабылі ўжо крылы
бялютка аблямоўваюць твой твар.
Ці бачыш ты душы маёй абшар
які перад табою зь цішыні ўстае?
Ня сьпель малітвы майскае мае,
як дрэва, позіркам сваім.

Калі ты сьпіш, дык буду сном тваім.
Калі чуваеш,-- буду воляй вышшай,
і велічнасьць тады абдыме нас,
і буду я акруглены, як ціша,
над горадам у мой цудоўны час.


***
Жыцьцё маё не ў рэштках часу тоне,
калі даводзіцца сьпяшацца мне.
Я дрэва перад заднікам, на фоне
яго я, быццам рот, які пры сконе
ўсіх вуснаў замыкаецца раней.

Я -- паміж тонамі імгненьне тое,
прамежак разьяднальнага спакою,
а Сьмерць над ім -- тон найвышэйшы ёсьць.

І ў цёмным інтэрвале тым абое зьміраюцца.
Бы ў песьні прыгажосьць.


***
Калі б я вырас недзе там, дзе дні
лягчэйшыя, ня лічацца гадзіны,
прыдумаў бы табе я фэст адзіны,
і ня трымаўся б за цябе ані,
з натужным страхам кволых сіл маіх.

Адважыўся б цябе шатлаць на бавы,
мой ты адмераны на бытнасьць час.
Як мяч,
шпурляў бы я налева і направа
цябе на ўцехі, асалоды,
каб нехта ўскач,
падняўшы рукі, ня ўпусьціў нагоды,
злавіў свой міг удач.

Зазьзяў бы ты ў мяне на сонцы,
як меч двусечны.
Цябе абняць у залатыя колцы
я змусіў бы агонь адвечны,
і ён над белаю рукою
цябе трымаў бы мне.

Намаляваў бы я: не на сьцяне,--
на небе з краю ў край, але,
як геній выявіць павінен:
пажарам ці магутам на скале,
самумам, што расьце зь пяску ў пустыні--

aльбо
магло б так стацца: мне
знайшоўся б ты...
Сяброў няма сяньня,
ня чую сьмеху іх, нібы зьвяліся;
а ты: а ты з гнязда зваліўся,
як жоўталапенькае птушаня,
і мне шкада цябе, мая дурніца,
(мая табе заўшыркі даланя!),
і пальцам кропельку бяру з крыніцы
з надзеяй спакусіць, бо ты засьмяг,
і сэрцы нашы прымушаю біцца,
а ў сэрцах страх...


***
Ва ўсім знаходжу я цябе, шматлікі,--
у рэчах добрых тых, якім я брат:
у рэчах буйных ты вялікі,
малы -- схаваны ў сутнасьці зярнят.

Дзівосная гульня сіл паднябесься,
зь якімі ў рэчах ты усюды й спрэс:
вось, корань ты, камлём угору пнешся,
і ў верхавіне, вось, ужо ўваскрэс.


***
Голас маладога брата

Я ўвесь цяку, цурчу, сачуся,
нібы між пальцамі пясок.
І столькі сталася ўва мне пачуцьцяў,
ад кожнага я, неспатольны, ссох.
Я чую: ў сотні розных месцаў
баліць мне моцна і, здаецца,
найбольш у сэрцавіне сэрца.

Хачу памерці. Кінь мне кус.
Я думаю, мне ўжо ўдаецца
аж так баяцца, што мой пульс
з мяне прарвецца.


***
Глянь, Божа, да цябе ідзе і гэты,
што ўчора быў яшчэ хлапчо; кабеты
яму сагнулі рукі так, што іхні згін
ужо крыху павабны для жанчын.
Бо правая рука да левае ахвоча,
ці то яна абараніцца хоча,
ці то каб ім лічыцца ўжо рукамі.

Яшчэ учора лоб ягоны быў -- як камень
у ручаі, адшліфаваны днямі,
што бо ўспрымаецца як хвалі намі
пакліканыя несьці вобразы нябёсаў,--
ім там вісець наканавана лёсам;
а тут
на іх гісторыя зямная цісьне,
і кропелька на ёй не надта суд.
Прастору творыць новы вобраз-цуд.

Да гэтага сьвятла сьвятлом была
хіба што цемра; ў гэтым мігу
ты не пачнеш ніколі кнігу.


***
Люблю цябе, пяшчотны мой закон,
ты сталіш нас, пакуль цябе сталюем,
ты смутак наш, пакуль з табой ваюем,
ты лес, зь якога шлях сабе тралюем,
ты сьпеў, які на ўзьлётах нашых трубім,
ты сетка, у якой спакон
з праклёнам нашыя пачуцьці губім.

Пачаўся ты так велічна бясконца,
калі і нас пачаў, у тыя дні,
мы так дасьпеліся на гэтым сонцы,
разросшыся, пусьцілі карані,
што ты ў людзях, анёлах, сваіх творцах,
сваёй завершанасьці і спачні.

На небасхіле дай руцэ спакой
і выцерпі, што чворым мы з табой.


***
Будаўнікі мы: вучні і майстры мы,
цябе будуем, наш высокі дом.
А ўжо прыбылец новы за дзьвярыма
у бляску навізны ідзе, маўклівы,
і новы нам паказвае прыём.

На хісткія мы ўсходзім рыштаваньні,
ў руках у нас цяжкія малаткі,
пакуль гадзіна тая не настане,
не пацалуе ў лоб і не растане
у вечнасьці, як вецярок марскі.

А гул стаіць ад молатаў, ад грому
трасуцца горы, ўдар, яшчэ удар,
і ў прыцемках сыходзіць валадар,
і растаюць яго абрысы пакрыёму.

Вялікі Божы дар.


***
Такі вялікі ты, што я -- як шчэз
перад табой, каля і за табою.
Ты цёмны. Я ж са сьветласьцю сваёю
наўскрай твайго цямна губляю сэнс.
Як хваля, ты плывеш магутнай воляй,
і тонуць дні у ёй наўсьцяж і спрэс.

І толькі жарсьць мая -- не тло,
яна перад табой вышэй анёлаў:
чужая, бляклая, збавёна-квола
табе падставіла сваё крыло.

Ён больш не хоча лётаць у нічым,
а міма каб плылі ў сусьвет планеты,
ён сьветы ведае, ён іх зьлічыў.
І хоча крыламі твой вобраз сьветлы
акрыць і ў твар зацьмёны зноў і зноў
углядвацца: у сівізьне брывоў
праклёну ці не выявіць прыкметы.


***
Такі вялікі ты, што я -- як шчэз
цябе, каб вывучыць у бляску золкім,
і натыкаліся паўсюль на зоркі,
ні зь бляску не здабыўшы, ані з поцьмы.
О, лепш наадварот, лепш -- адыходзьмы,
і з далечы здабудзем вопыт горкі.

Ты сам быў толькі госьцем залатым.
Ва ўгоду часу толькі, які клікаў
цябе у мармуры сваіх малітваў,
яўляўся ты царом камет і гукаў,
у зьзяньні гонару, ў вянку сьвятым.

Вярнуўся ты, бо твой расплыўся час.
А цёмны рот, якім мяне выхукваў,
і рукі -- аднае ж прыроды ў нас.


***
Былі тады дні Мікельанджэла,
пра іх я знаю ўсё, што з кніг здабыў.
Во! -- чалавек,-- не ў нашых мерах жыў,
ён волат быў, ён быў -- скала.
Зямны маштаб зьняхаіў і забыў.

Во -- чалавек! вяртаецца да нас,
калі адоленыя меры й час,
каб ацаніць надмер вялікіх дзей.
Бярэ ён скарб і ў глыбіню грудзей
сваіх кідае, ў бездані нутра.

І да яго тайноты зла й дабра
нямала зьведаў хто, прачуў глыбока;
а толькі ж ён адзін душой і вокам
абняў Усё як рэч адну; а Бога,
недасягальна добрага і злога,
скарыць не змог; нянавісьцю высокай
за недасяжнасьць любіць -- Бога.


***
Галіна з дрэва Бог, што над Італіяй вісіць,
ужо сцьвіла.
Яна ўжо, відаць,
абвісла пладамі, ад іх зьнемагла,
а гэты ў кветцы стаміўся, і не дала
тая кветка ніякае завязі.
Была толькі росквець Божай вясны,
былі: слова і Божы сын
у завершанасьці.
Ім і расьці, ім цьвісьці
з поўнай сілы хлапечае сталасьці.

Усе прыйшлі, стацца каб
у ім;
усе сьпявалі, як херувім,
пра свой скарб,

І ён водарыў квола,
як ружа ружаў.
Ён быў колам
вакол бяздомных, нядужых.
Ён ішоў у плашчы метамарфозаў
праз рост галасоў сваіх крозаў.


***
Вось і яе, сасьпелую для плоду,
красу нясьмелую, без роду-зводу,
любоўю караную выбраў Бог.
Квет неразгаданы знутры, спадсподу,
ў якім ёсьць тысячы шляхоў-дарог.
Яе лунаньнем шчодра адарылі,
і ў ёй прадвызначанае расло;
і ўсё жыцьцё служэнскае Марыі
па-царску велічным цудам было.
І, як сьвяточны перазвон царкоўны,
ва ўсе дамы яе жыцьцё ўвайшло;
і дзеўчанё, чый сьвет наіву поўны,
сусьвету неапазнаны плод дало,
і споўненага Тым Адным улоньня
хапіла тысячам на ўсе гады,
каб асьвяціць усё, спрадвек да сёньня,
як вінаграднік вечна малады.


***
Але быццам навісь пладоў і цяжар насеньня,
і трухласьць калон і мярзота скляпеньня,
і адпеў песнапеньняў
на плечы ёй лёг,
так дзева да іншага часу прыкута,
быццам не нарадзіўшы Магута,
заглянула ў прышлых пакутаў
лёх.

Яе рукі, ў якіх анізваньня нароку, бясьсіла,
парожне ляжыць.
Гора, яна яшчэ Велічнага не нарадзіла,
і анёлы, ў якіх суцяшэньня яшчэ не прасіла,
навокал, чужыя, бясплодна стаяць.


***
Так малявалі ўсе: перад усімі --
Адзіны той, хто з сонца быў такі,
хто жарсьці высьпеліў загадкава адзіны,
але ў пакутах быў нароўні зь імі,
з усімі імі, сьлёзьнікамі тымі,
бо плакацца было заўжды з рукі.

Усім пакутам вэлюм ён -- найлепшы,
да вуснаў туліць боль яе шчыльней,
куточак адсланіўшы для усьмешкі,
і ўсё сьвятло міноры, усе сьвечкі
не можа тайну прасьвятліць яе.


***
Галінай, не падобнай на сук той,
Бог-дрэва, у свой час, сваёй парой,
абвесьціцца і, плодны, сьпеласьцю шумецьме
у тых краях, дзе людзі -- чуюць вецьце,
дзе кожны асамотнены са мной.

Адно ж самотнік мае адкрыцьцё;
самотнікам даступна пачуцьцё
і больш даецца, чым адной асобе.
Бо кожнаму свой іншы Бог спасобіць,
пакуль яны спазнаюць у жалобе,
што праз шматмільнае “маё”-маленьне,
праз слуханьне і цераз адмаўленьне,
што у сваё хіба што пераходзіць
адзіны Бог, як хваля, як прысуд.

І канчатковая малітва тут,
якую ўсе, хто бачыць, Богу мовяць,
Бог-корань плод панёс, прыняў іх споведзь,
ідзіце ж да цішэйшых дзён, і ўзновіць
сябе гадзіна ў іх тясячакроць!
Бог-корань плод панёс, прыняў іх споведзь.
Чувайце, бо -- за вас Гасподзь.


***
Я не паверу, што малая сьмерць,
якой цераз плячо мы зазіраем,
вялікі клопат нам, не, не паверыць.
Не думаю -- праз сьмерць турботу мець;
яшчэ жывём у часе, стацца маем:
і кроў даўжэй, дужэй за ружаў цьвець.
Мой мозг глыбейшы за дасьціпны жарт
і гульні ў страх,
мой мозг яшчэ не спрах.
Я -- сьвет, я -- гарт,
з якога выйшаў ён.
Так і манах
блукае коламі па ўсёй зямлі;
і страшна -- раптам вернецца калі,
не ведаеш: а ці той самы ён,
ці два, ці сто, ці тысяча, мільён?
І пазнаеш руку -- чужая, косьць,
і гола-блізкая, уся,
вось, вось:
нібыта вылезла з свайго рызьзя.


***
Што зробіш, Божа, як што я загіну?
Я кубак твой,-- а што, як дам шчарбіну?
Я трунак твой -- забросьнею, застыну?
Тваё адзеньне я -- яго я скіну;
са мною страціш сэнс ты, Госпадзе.

Не ацалее дом сьвяты твой, дзе
вітаны словам цёплым ты і шчасным,
абутак -- я абутак твой атласны,
з тваіх ног, стомай змораных, спадзе.

І доўгі плашч цябе не ахіне.
Ласкавы позірк твой, які шчакою
я чую, і нібы пушынак рою,
яму даю апекавацца мною,
шукацьме марна; з зольнаю зарою
між скал чужых сканае без мяне.

Што зробіш, Божа? Страшна мне зь віною.


***
Ты, пашаптанец закарэлы,
у запечках усякіх сьпіш.
Прыходзяць з часам веды, Ты ж --
няведнік цёмны, ты ж -- няўмелы,
адзін у вечнасьці стаіші.

Ты толькі просьбіт падуладны,
што сэнсу рэчаў фальш дае.
Ты -- толькі гук у сьпеве зладным,
што, нібы подгалас павабны,
да моцнай долі прыстае.

На больш цябе і не стае.

Цябе не цешаць рызы-шаты,
багацьці несьці -- не твой крыж,
ашчаднік сьціплы, не для платы,

нібы мужык той барадаты,
адзін у вечнасьці стаіш.


***
Да маладога брата

Учора хлопчык, вір у галаве,--
каб толькі кроў да часу не ацесла;
на ўме не ўцехі, радасьці зацесна,
у сутнасьці тваёй жаніх жыве,
і сорам ціхі твой -- твая нявеста.
Вялікай жадзі вабны ўжо даўно ты,
ўжо сэнсу поўна ў галізьне плячэй.
І бледнасьць шчок тваіх на твары цноты
памечана агнём чужых вачэй;
і намыслы твае -- ужо залёты,
пружыняцца, як зьмеі, ад ахвоты
пад рытмы тамбурына -- гарачэй.

І раптам ты пакінуты на волю
самоты і нязьведанага болю --
і як што воля цуд не ўтворыць зноў:
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -
да Бога пойдуць чуткі пра сваволю
тваю, пра чорную у целе кроў.


***
Маладому брату

Маліся, як вучыў цябе, хлапчо,
той, што вярнуўся ў немарасьці ўжо,
маліся так, каб да сьвятых іконаў,
што сутнасьці трымаюцца спаконна
і на фініфці залатой спакойна
красу кладуць у храмах -- як мячом.

А вучыць ён казаць:
ты розум мой,
даверся мне, і я не расчарую;
ў крыві маёй шмат шолахаў віруе,
а я сатканы з страснасьці жывой.

Сур’ёз вялікі льецца цераз край.
І студзіцца ў яго цяні.
І хай упершыню з табой адзін я, хай --
ты пачуцьцё маё вярні.
Ты маладая, ты мне далеч зблізь.

Была жанчына бліз мяне калісь,
ківала вабна мне з пажоўклых строяў.
А ты расказваеш пра водшыбных герояў.
І моц мая
глядзіць у закурганьне мрояў.


***
Я знаю шмат маўклівых гімнаў.
Ёсьць добры спосаб жыць урост,
на гэтай глебе і стаім мы:
быць невялікім ёсьць мой лёс.

У змроку можаш ты мяне
адрозьніць ад шматлікіх рэчаў,
на ўзор якіх я век не кленчыў;
яны не больш як гурт авечы,
а я пастух, што кожны вечар
іх з пашы да кашар жане.

І я за імі напасьлед
іду і чую тупат гулкі,
і пыл за імі даўкі, мулкі
майго вяртаньня тушыць сьлед.


***
Мой Бог, як зразумець твае гадзіны,
што круглымі ў прасторы быць павінны,
А перад імі голас твой адзін;
а ён, як рана, неастынны,
якую сьветам ты студзіў.

Цяпер між намі -- ён.

Бо ўсе мінулыя эпохі
з хвароб гарачку браць патроху
маглі; і ўжо ў любым спалоху
спакойны пульс цяпер чуцён.

Ляжым расчулена ў Нічым,
хаваем драпіны, хваробы;
а ты ў цяні сваёй асобы
ў няпэўны вырастаеш чын.


***
Усе, хто рухае рукамі,--
не ў часе бедных гараджан;
усе, што ціхенька змаўкалі,
і што сябе ў тым месцы клалі,
у безназоўнасьці, як камень,--

малітва дня, мой талісман,
пяшчотна, рупна запісалі:

У сутнасьці ёсьць толькі модлы,
такая сьвятасьць нашых рук,
што твораць тое, што прасілі;
ці малявалі, ці касілі,
а ўжо ў сабе мы ўсё насілі --
хто Бога, хто інтэрас подлы.

Час -- у шматстайнасьці спалук.
Мы часта чуем час на варце --
і творым створанае ўжо,
мы знаем: валм рубяжоў
абнёс нас Бог, за ім мы ў гарце,
за ім -- як жыліны ў базальце,
у Божай цвёрдасьці душой.


***
Імя, назоў нам -- як сьвятло
прыліплае навек да цела.
І апусьціўся твар мой, і было
мне як перад судом, -- пайшло
пагудак шмат пра тое зло,
што важкім і злавесным тлом
на сьвеце і на мне вісела б.

Мяне ж дастаў ты спакваля
з астрожнага мне часу, і
аспрэчыў я твой чын пасьля:
цяпер у цемрыве тваім
і шлях ідзе твой, і зямля.

Мяне ты маеш, а каго,--
ня знаеш сам, бо з усяго
мяне застаўся змрок: ідзе
і клопаты табе вядзе.
Ты чуеш рук маіх цяпло,--
цячэ ў цябе па барадзе.


***
Сказаў ты першы раз: Сьвятло:
і стаўся час. Маўчаў ты доўга.
Другім быў чалавек многа...
(і многа змроку ў ім і злога)
і зноў у промысьле чало.

Ня дай, каб трэцяе было.

Прашу начамі: будзь той немы,
які і ў жэстах ясны мне,
якога дух турбуе ў сьне,
каб суму ўсю маўчаньня, гневу
пісаў на лбах, як на сьцяне.

Будзь сховішчам ад злосьці чорнай,
што невымоўнае зьвяла.
А ноч жа і ў раі была:
будзь пільны вартавы з трубою,
каб мовілі: труба гула.


***
Прыходзіш, адыходзіш. Ціха,
амаль пяшчотна, як уздых,
змыкаеш дзьверы перад мніхам,
ты ходзіш найцішэй за ўсіх.

З табою звыкнуцца, нібыта
з чароўнай кнігаю, калі,
тваім прыцьмёныя блакітам,
у ёй малюнкі расцьвілі,
бо ў кожнай рэчы ты здабыты
усімі гукамі зямлі.

І часта, як цябе малюю,
ва ўяве дзеліцца мой твор --
ты йдзеш, як сьветлая касуля,
а я -- нібыта цёмны бор.

Ты кола, і цябе нясу я:
з тваіх ужо сьцямнелых восяў
ўсё пераважвае адна,
мне найбліжэйшая яна,
і творы родзяцца, і вось я --
у іх ад зьмерку да відна.


***
Ты найглыбейшы, ты -- як вежа,
ты зайздрасьць вежаў, ты -- нырэц.
Няма тваёй пяшчоце межаў,
сябе ж маўклівасьцю спасьпешваў,
калі даймаў цябе ілжэц.

Ты -- супярэчнасьцяў няпролазь,
Цябе, дзіця, я калышу;
пасьля тваіх праклёнаў боязь
усё ж бярэ ўсіх за душу.

У першай кнізе сьвет узновіў
цябе, ў спакусе ты відзён;
ты і ў хваробе і ў здароўі,
твой гарт з руды, пячаць любові
на лбе у кожнага, напоўніў
ты вобразам сваім сем дзён.

Прайшоў ты ў тысячах цьмах цьмоў,
пахаладзелі ўсе ахвяры;
а т ы ў царкоўныя харалы,
за брамы царскія ўвайшоў;
і стаўся вобразам, караным
паясам страху нашых сноў.


***
Я ведаю: ты ўвесь -- загадка,
марудны час вакол застыў.
Удача выпала так гладка
здабыць цябе рукою хваткай,--
то час яе гардзелі быў.

Я кожную абсьледваў рыску,
здалёк глядзеў, абслухваў зблізку,--
на марнасьць планы ўсе пайшлі:
нібта вусікі расьлін
сьпляліся лініі, авалы,
пакуль зь няпэўнасьці памалу
прамень здагадкі лена бліснуў --
у цноце формаў мы былі.

Ня бачу твору я свайго,
хоць ён закончаны, ён цэлы.
Але й ня бачачы, хацеў бы
бясконца будаваць яго.


***
Такі плён працы, на якім
мой цень нарос, як шалупіньне.
І я -- нібы ліства галін,
малюся і малюю -- ў гліне,
і ёсьць нядзеля, і ў даліне
я -- радасны Ерусалім.

Я Божы горад, -- Бог-спадар
мной прамаўляе сотняй знакаў;
ўва мне Давідава падзяка
ўжо адгучала, зорным смакам
я наталяўся ў змроку арф.

Мае ўсе вуліцы на ўзьлёце,
а я забыты у народзе,--
і ўсё: для велічы ў нашчадкаў,
Каго ў сабе я толькі маю,
таго і духам адчуваю,
ў сабе самотнасьць пашыраю
з пачаткаў тых і да пачаткаў.


***
Вам мала ворагаў, аблогі,--
вы, з ацалелых гарадоў?
О, хай бы ж вам той перамогі
асадных дзесяці гадоў.

Каб вы няўцешна ня ўміралі,
каб голад вытрываць маглі,
пакуль ён там, па-за мурамі,
чакае вас, з ключом, з дарамі
зьнямоглых выкідняў зямлі.

Зірніце вонкі з вашых дахаў --
вось ён, ваш вораг, вакол вас:
не памалеў, ня змогся страхам,
не пагражае пусьціць прахам,
і не ўмаўляе -- мае час.

Ён -- сьценабітнік і таран
спраўляе працу моўчкі, сам.


***
Вяртаюся дамоў са сноў,
дзе я згубіўся быў.
Быў сьпеў, і рытм, і Бог,-- і зноў
са мною той матыў.

Я ціхі, сьціплы, як алтар,
і голас мой застыў;
схіляю моўчкі бледны твар
у малітоўны ўздым.
Як вецер, быў я, ўвесь парыў,
сьвятлом расплыцца мог,
я быў з анёламі ўгары,
дзе ўсё Нішто, і дзе тварыў
глыбока-цёмны Бог.

Унукі -- як вятроў павеў
на аблямоўцы скал;
што дрэў яго яны пасеў,
ім ён -- як сьненьне стаў.
Сьвятлу там большы ў іх давер,
чым божай сіле,-- і
там праклінаў іх Люцыфер
за іх суседства зь ім.

Ён князь у тым краі сьвятла,
ягоны лоб круты
перад вялікім бляскам тла,
і ён у засені жытла
благае цемнаты.
Ён часу сьветлы Бог,
час ім загаварыў
у часе Бог крычыць праз боль,
час сьмехам азарыў,
час верыць у яго чартог
і ўладай адарыў.

Час -- як пажухлы край ліста
на букавым гальлі.
Ён -- тая яркасьць, пекната,
якую Бог сатліў,
калі, глыбокі, як заўжды,
ў палёце Ён зьнямог,
і тоіўся ці не гады,
пакуль праз рэчы сьпеліў Бог
саміх нас, як плады.


***
Ты ўвесь у дзеях, ты чын ёсьць,
гарачы ад сьвятла;
а ўсякі сэнс ёсьць толькі госьць,
уцеклы ад стала.

Сэнс -- выдумка, сэнс ёсьць кайма,
другога сэнсу ў ім няма,
напругі апрача:
прыходзіш ты і пакрыйма --
вярнуў уцекача.

Нашто мне знаць твой жыцьцярыс,
са мной уголас будзь.
Твой дабрахот эванегеліст
усё у свой запіша ліст,
а хто сказаў -- забудзь!

Я да цябе іду заўсёды
з усёй маёй хады;
калі ж няма між намі згоды,
дык што ёсьць я, што ты?


***
Маё жыцьцё апранута, як цар
ў яго перадсьмяротную гадзіну,
улада счужыла мне рот адзіна,
а ўсе валоданьні мне спарадзіла;
усё даўно ўжо звыкласьць і руціна,
а ў помыслах жыве ён -- государь.

За іх малюся я: са мной хай будуць,
хай масай родзяцца, хай нават жудасьць
амаль як веліч будзе, а малы
хай буду ў веры, ў модлах (гэту тупасьць
староньні не падгледзіць), і здабудуць
мяне узвышаныя купалы.

Бо і ў паўстаньні, ва ўзьнясеньні
што цэрквы мне? і што манастыры?--
не больш чым арф суцешлівых трызьненьні,
калі на струнах мараць аб збавеньні
дзяўчаты юныя альбо цары.


***
І Бог загадвае, каб я пісаў:

Царам -- на долю люты гнеў.
Ён -- як анёл перад каханьнем;
бяз гэтага мастка ня стане
дарогі ў час ніякай мне.

І Бог загадвае, каб маляваў:

Мой час -- мой найглыбейшы боль.
І я паклаў на шалі болю
стыгнаты, (ад якіх скуголю),
жанчын, якім заўжды мірволю,
і шалы, сьмерць маю, сваволю,
якім я нібыта кароль.

І Бог загадвае, каб будаваў:

Бо я над часам валадар.
Табе ж я толькі самаўпраўны
тваёй самоты ўдзельнік, твар,
брыво і вока, што цікаўна

цераз плячо заглядвае маё
у вечнасьць зь вечнасьці сваёй.


***
У ноч імя твайго нырнулі,
бадай што, процьмы сьвятароў.
Дзяўчатак юных, іх сяброў
ты абудзіў, яны памкнулі
свой пал табе, ты іх збароў.

Ў тваіх даўжэзных анфіладах
усе паэты, песьняры;
ад іх сугуччаў і руладаў
аж парахманелі цары.

Ты -- час вячэрняе пяшчоты,
шчадроты ўсім даеш свае,
шукаеш дар у цемры рота,
і кожны, думаючы, што ты
знайшоў, табе хвалу пяе.

На сотнях арфаў цябе ў сьвеце
узносяць з моўчы незямной.
І твой стары спрадвечны вецер
усіх і кожнага прывеціць
павевам сьвятасьці тваёй.


***
Расьсеялі цябе паэты,
як бура разьмяла вярцепы,
а я цябе сабраць хацеў бы
у радасны сасуд вось гэты.

Па многіх я вятрах бадзяўся;
ты быў майго жыцьця працяг.
Прыношу ўсё, чаго дастаўся:
сьляпому кубкам ты зьяўляўся,
а зброд ліхі цябе цураўся,
жабрак працягваў; а дзіця,
калі яму ты адкрываўся,
прымала каліўца твайго чуцьця.

Шукаю я ў табе свой цям.

І ты, што ў спраце за рукамі
ідзеш схаваны, як пастух,
(свой позірк, што бянтэжыць дух
яго, чужынца,-- адвядзі!),
што марыць завяршыць вякамі
сябе, -- ў завершанасьць сыдзі.


***
А сонца рэдка ў сэрцы храма,
З фігураў вырастаюць сьцены,
праз дзеўну, праз старыя целы,
нібы на ўзьлёце крылы-цені,--
расьце зь іх залатая брама.

І з краю крыецца сьцяна
за золатам іканастаса,
і камянёў жывая маса
як хор узносіцца, яна
спадае ў срэбры ў ногі Спаса,
маўклівая спрадвек, здаўна.

Над імі, як блакіт уся,
уся бялюткая,
лунае дзеўна, ўся -- краса:
прыбрамніца, з начы раса,
цьвіце чысьцюткая сьляза,
збавіцелька твая.

І акругляе купал храма
напоўнены табою сын.

І ты на троне,-- нечувана
жахлівы твой спачн.


***
І я ўвайшоў як пілігрым
і быў пакутнікам у ім,
адчуўшы на чале сваім
цябе, о камень.
Мінорай сямісьвечнай я
абставіў змрок твайго быцьця
і ў кожным вобразе тваім
угледзеў знак радзімы я.

Стаяў я каля жабракоў,
худых, панылых і пустых,
і зь іх паклонаў зноў і зноў
я разумеў, што вецер ты,
Я бачыў мужыка, які
у барадзе, як Ёахім,--
з таго, зь якой пакорай нёс
ён на сабе свой горкі лёс,
убачыў я цябе такім
адкрытым, шчырым і у ім.

Ты часу бег даеш,
а што табе дае бязьмеж?
свой сэнс? і меру мер?
Мужык твой сэнс бярэ, увысь
яго шпурляе, як калісь,
так і цяпер.


***
Як ахоўнік вінаграду ў садзе,
маючы будан, зь яго сачыў,--
так і я будан, Гасподзь, ва ўладзе
у тваёй, як ноч з тваёй начы.

Ня мінуць вясны гарод і поплаў,
вінаграднік, паша і сады;
з мармурова-цвёрдай глебы смоква
выцягне сакоўныя плады.

Водар на гальлі тваім высока.
Ня пытаешся, ці чуйны я;
і бясстрашна, набрыняўшы сокам,
ціха ўгору мкнецца глыбіня.


***
Перш чым стварыць, з кожным гаворыць Бог,
а ўжо тады зь ім начны пакідае чартог.

Словы ж іх, перш чым паўстане твор,
хмарныя словы, вось іх паўтор:

Плод твайго творчага розуму хай
страсьці тваёй уведае край;
убраньне мне дай.

Пажарам за рэчамі вырасьці,
каб яго цені і немарасьці
цалкам мяне накрылі.

Жахам і прыгажосьці дай крылы.
І хай жывуць, хай будуць пачуцьці і ў прозе.
Ня дай сабе ад мяне адлучыцца.
Блізка той край,
якому жыцьцём называцца гадзіцца.

Ты пазнаеш зямліцу
па яе сур’ёзе.

Руку мне падай.


***
Я быў у старых чарнарызьнікаў, у мастакоў, міфатворцаў,
што спакойна пісалі паданьні і крэсьлілі руны славы.
І вось бачу цябе маім зрокам зь вятрамі, зь лясамі, дазорцам
на краі хрысьціянскай явы,--
о краіна, ты без прагалу.

Хачу цябе распавесьці, хачу сузіраць, апісаць,-- хто ты,
ня вохрай, ня золатам, толькі чарнілам зь яблынь і лозаў;
і перламі я не магу цябе прывязаць да лістоты,
і ў карціне дрыготлівай, што прыдумаў мой мозак,
ты праз быцьцё тваё прадзіраўся б сьляпы і цьвярозы.

Я толькі хачу ў табе рэчы акрэсьліць мякка і сьціпла,
я толькі хачу каралёў спамянуць жывых і пагіблых,
адкуль яны, хто яны, ў літары ўкласьці іх бітвы, іх лепты.

Бо ты ёсьць -- зямля. І табе ўсе часы і эпохі -- як леты,
ты думаеш пра недалёкае, як пра далёкае ў часу плыні,
ці навучылі глыбока ўрабляць і абнасеньваць лепей,
адчуваеш сябе толькі зьлёгку кранутым пладамі тымі,
і ня чуеш ні сейбітаў, ані жняцоў над сабой у час гэты.


***
Аснова сьцямнелая ты, цярпліва муры трываеш
і гадзіну яшчэ гарадам пастаяць дазваляеш,
дзьве гадзіны цэрквам, кляштарам адзінокім, капліцам,
і пяць гадзін смутку сялянам, польным рупліўцам --
перш чым зноў станеш лесам, вадою, расьлінным нечым
у гадзіну невераемнай жуды, --
свой незакончаны вобраз з кожнай рэчы
ты спатрабуеш тады.

Дай мне хвіліначку часу, час любові маёй тады прыйдзе,
рэчы любіцьму, каб ім дастойна цябе цьвісьці.
Мне трэба сем дзён, адзін толькі тыдзень,
у які яшчэ не ўтачыўся ніякі злыдзень,
сем старонак самотнасьці.

Каму ты дасі тую кнігу, самотны мой прах,
той, занураны ў споведзь маю, застыне.
Ці хай будзе так: ты трымацьмеш яго ў руках,
а ён тваёй споведзі зерне ўкіне.


***
Дзіцём прачнуўся я, атрос
з вачэй начны кашмар,
упэўнены, што зараз вось
у твой зірну я твар.
Убачу ўсё ў табе наскрозь --
шырока, доўга, ўглыб,
бо ты ж бо ёсьць, ты ёсьць, ты ёсьць,
і час вакол -- твой німб.

Дзіця, юнак, мужчына я --
адначасовы зьбег;
бясконцасьць кола быція
ў вяртаньні у сябе.
Глыбока ўдзячны сіле я,
якая ціха, спакваля
дае мне змогу стацца;
як мілата, як твар сьвяты,
цяпер здаешся мне і ты,
маіх дзён будных праца.


***
Што я ня быў тут за хвіліну,
ты ведаеш? I кажаш -- не.
Я адчуваю, што жыцьця ня кіну,
і час мяне не абміне.

Я больш чым проста сон у сьне.
А што патрэбу мае ў флёры,
яно як дзень, як гук у моры,
яно ў руках тваіх чужое,
свабоды прагне той, якое
дамогшыся, здаюць сябе пакоры.

Таму табе на долю морак,
і праз пусты сьвятла паморак
гісторыя сусьвету ўстала
з каменьня зыркага, са скалаў.
Каму йшчэ трэба гэтакіх аскалаў?
Зноў масу дай галодным масам?--
каменьне вызвалена часам,

і каб жа хто каменьнем быў пабіты...


***
Ў кароне дрэў тваіх шуміць яснота,
стракаціць рэчы ўсе і марніць рэчы,
яны з табой, калі ўжо дзень патух.
Зьмярканьне, звышпрасторавая цнота,
мільёнам рук галоўкі гладзіць, плечы,
чужых зрадняе і лагодзіць дух.

Ты хочаш ім прыўлашчыць сьвет грунтоўна
пяшчотным жэстам, рухамі вяшчуеш.
Зь іх неба іх зямлю бярэш, іх чуеш
пад складкамі нябеснага хітона.

Ты маеш ціхую манеру быць.
А хто ў імёнах прагне пахваліць
цябе, -- забыў ён: ты яго сусед.

І з рук тваіх, што ўзносяцца, як горы,
каб нашым змыслам даць закон і нормы,
сыходзіць моц маўклівая усьлед.


***
О ты руплівец міладайны, -- дар
любові, ласкі, мілаты заўсёды
ва ўсіх тваіх павевах, рухах,
і мілажаль да нашых скрухаў,
калі бязвольна мы ўздымаем рукі
абняць малую цемру нашым духам,
ты адчуваеш марнасьць нашае дагоды
і, як ад ветру, з сораму
ты апускаеш твар.

І ён спрабуе ўлегчыся на камень
і ўстаць, як гэта ён у іншых згледзеў,
і намагаецца цябе закалыхаць рукамі,
ад страху, што твайму чуваньню здрадзіў.
Бо хто цябе адчуе, мусіць не хваліцца;
бо ён, спалоханы, спрабуе уцячы
ад прыхадняў чужых, што хочуць на цябе маліцца:

Ты -- цуд сярод пустынь, што мог з’явіцца
адно вандроўнікам сярод начы.


***
Гадзіна ужо на мяжы дня,
да ўсяго ўжо гатова зямля.
Чаго прагнеш, душа, скажы мне:
Хай пустка, хай лес -- дазваляй,
Курганы старыя хай будуць,
растуць і сьціраюцца хай,
як і гэты зь мінуласьці край.
Фармуй сябе, ціша, фармуй
прадметы (ў іх гэта раньне,
яны табе ўдзеляць дбаньня).
Хай пустка, хай лес -- шчыруй!
Тады прыйдзе старац прарочы,
яго я адрозьню ад ночы,
сваю сьлепату прынясе
і на чуйны наш дом атрасе.

Бачу: сядзіць ён, шчадруе
па-над мною, зямным кратом;
і ўсё нутро ў ім віруе:
і неба, і пустка, і дом.

Толькі песьні ў яго прапалі,
не сьпявацьме, счарпаўся запас;
вушэй тысячмі павыпівалі
зь яго вецер і час;
з вушэй дурняў,
нас.


***
І ўсё ж бо: далібог
глыбока я ў сабе зьбярог
сьвятую песьню, сьвятою.

Маўчыць ён за дрыготкай барадою,
а мог бы зноў здабыць сябе самога
з мелодый тых, утвораў Бога.
І кленчу я каля ягоных ног:

і песьні шумнай чарадою
вяртаюцца ў яго ізноў.

1899