Санеты Арфею
Рыльке Райнэр Марыя
Другая частка
ІДыхай на поўныя грудзі, нябачны мой верш,
акружаны зменлівым светам!
Я ж -- процівага, Змяшчаецца ў ёй найперш
рытм -- як сутнасць паэта.
Морам зрабіўся вечным
я для цябе, о еднасць хваль;
морам самым шырокім і невыцечным --
распасціраннем удаль.
Колькі прастораў тваіх у мяне ўнутры!
Растуць маімі сынамі
твае вятры;
слоў абалонай, карою і круглай лістотай
стала паветра. Што ж, я прызнаны
роднай маёй істотай.
ІІ
Майстар умелы паглядам акіне
аркуш і бачыць закончаны твор;
гэтак з’ўляецца ў люстры дзяўчыне
ўсмешка святая, адзіная; зор
ранішніх промні вітаюць са шкла
цьмянае свечак начных калыханне.
Так і ў рэальных абліччаў дыханне
падаюць толькі адбіткі святла.
Што нашы вочы з-пад прыску ў каміне
здолелі высачыць, згледзець змаглі?
Позірк жыцця, што прайшло назаўсёды.
Хто, зямля, страты твае ў сэрца прыме?
Той, чыя песня, як лямант зямлі,
ўславіла сэрца суцэльнай прыроды.
ІІІ
Люстры: што ў сутнасці вашай забыта,
толкам ніхто апісаць не хмог.
Вы нібы дзіркі-прасветліны сіта,
нібы прагаліны ў плыні эпох.
Люстры, як залаў пустынных аздоба,
цьмяныя вы, як гушчэча бароў...
І кандэлябр разгалістым лобам,
быццам алень, вашу глуш прапароў.
Часам вы поўны жыццёвых акрас --
нехта хаваецца ў вашай глыбі,
нехта нясмела пакінуў вас.
Толькі красуні вабны абрыс
мякка ў табе расплываецца -- нібы
шчочкай прынік да паверхні Нарцыс.
ІV
О гэты звер, не бачаны яшчэ!
Яго не ведаючы, палюбілі вы
паставу, грудзі, ўзнёсласць галавы
і ціхі бляск, які з вачэй цячэ.
Ён мог не быць. Жыццё яму далі
любоўю вы, жыццю яго пасля --
прастору неабсяжную зямлі.
І вось падняўся ён і спакваля
сабою стаў. Падгалавацца змог
ужо не кормам -- змогай жыць адной.
І сілу гэтакую звер здабыў,
што нават рог на лобе вырас. Рог.
К дзяўчыне белы звер прыйшоў, і ў ёй
ён быў далей, і ў сррэбгым люстры быў.
V
Мускул той, што зранку ў анемоне
пружыцца, каб кветка расцвіла
і ўвабрала ў водарнае ўлонне
з неба паліфонію святла;
завязь кветкі -- мускул успрымання,
часам так напружваешся ты,
што і ў час апошняга змяркання
ад залішняй жыццепаўнаты
ледзьве здольваеш пялёсткаў крылы
зноў згарнуць у першасныя чашы --
колькіх светаў ты яднаеш сілы!
Мы ж, магутныя, жывём дазвання.
А калі, ў каторым з жыццяў нашых
так раскрылімся мы для ўспрымання?
VI
Ружа, царыца красы, ты продкам далёкім --
келіх, узніклы па волі тварца.
Нам -- дасканалая кветка з сэнсам глыбокім,
твор, не спазнаны нікім да канца.
Ззяеш багаццем пышнага ўбрання на ўбранні,
цела тваё -- толькі бляск, прыгажосць,
толькі ж кожны пялёстак твой -- адкіданне
і адмаўленне вопраткі ёсць.
Многа стагоддзяў нам водар салодкі твой быў
самай салодкаю назвай расліны --
славаю ён у паветры застыў.
Сёння сапраўднага так і не знаем наймення,
і мы вяртаемся зноў ва ўспаміны --
перажываць непаўторнасць твайго імгнення.
VIІ
Кветкі, як блізкія вы тым рукам, чые пальцы
рвалі і складвалі вас у пучок;
кветкі на століку ў ціхай садовай альтанцы,
ў ранах смяротных крывавіцца сок;
вянучы і ў жыватворнай вільгаці ў вазе,
вы лежыце і зусім знемаглі,
прагнучы смерць адхіліць, што ў вас пачалася,,
дотыку рук. Каб жыцця улілі
большаю мерай, чым глеба ўлівала ў карэнне; --
вось вы ахоплены горлам збанка,
шчыльна ўціскае ў яго вас пяшчотная жменя,
вось апускае, сагрэўшы сабой вашы раны --
вашу сарванасць зрабіла рука,
смерць запыніўшы, цвіценнем буяным.
VIII
In memoriam Эгана Рыльке
Мала ўжо вас, супольнікаў гульняў дзіцячых,
у гарадскіх чэзлых скверах са мной:
там мы шукалі й знаходзілі ў дружбе ўдачы
і, як ягняты з травой трапяткой,
гутарыць моўчкі маглі. І бывала,
радасць не збочвала з нашых слядоў.
Сцерлася ўсё пад нагамі людзей і прапала
у наплыванні трывожных, бясконцых гадоў.
Ехалі міма чужыя карэты, навокал
цвёрда стаялі старыя муры, камяніцы
і не зважалі на нас. Што ўмяшчаў той Сусвет?
Толькі мячы... І чароўнасць гарэзных падскокаў.
Нават не дзеці... Часам хлапчо прабяжыцца,
знікнуўшы ўмомант, за мячыкам пругкім услед.
ІХ
Не выхваляйцеся, суддзі, што дыбы й гароты
лішнія сталі, што горлы не душыць сталь.
Дзе ж узвышэнне душы? -- калі курчам пяшчоты
круціць часамі вам сэрца спагадлівы жаль.
Што эшафот фтрымаў ад мінулых эпох,
сёння адкінуў, як цацку старую малое,
маючы ўдосталь забаў. У алтарна святое
сэрца, нібыта ў браму, ўваходзіць бог
песты і ласкі душэўнай. А сам ён магутны
і прамяністы, якім бог і мусіць быць,
моцны, дужэйшы за вецер, шшто гоніць судны,
і не слабейшы за бачныя выяўленні,
што праз пачуцці ўмеюць нас моўчкі скарыць,
нібы дзяцей бясконцыя пакаленні.
Х
І дасягненні твае можа рызбурыць машына,
сцвердзіць захоча калі не ў паслушэнстве сябе,
а ў пранікненні ў твой дух, Моц яна ўжо скрышыла:
скобліць і рэжа метал, скалы, каменне дзяўбе.
Нам ад яе не ўцячы, ў гонцы яна пераможа,
шум ёй заводскі падай, а не зацішны двор;
сёння ў машыне жыццё, лепей за нас яна можа
новае гожа ствараць і разбураць свой твор.
Нас яшчэ вабіць пакуль тая струменнасць, якою
рух у вытоках жыве; верым жыццёвым дзівосам
і спазнаём спакваля сутнасць -- пакоры цаною.
Невымоўнае ўсё -- ў словах схавана янно...
Музыкі вечны матыў з мёртвых дрыготкіх уцёсаў
у беспрадметны прастор храм свой узнёс даўно.
ХІ
Многа стварыла ты, смерць, правілаў і запаветаў,
што паглынаюць людзей, звеку, як сееш свой мор;
лепей за пасткі ўсе, ветразь, цябе я ўведаў,
ветразь, узняты пад столь к чорным пашчам пячор.
Ціхенька ўзнеслі цЯбе, нібыта сімвал спакою,
міру і свята, Але -- часу не траціў лавец --
цемра з пячоры ў святло кінула чорнай рукою
жменю спалоханых птушак...
Іх згубны канец...
Хай не кране гледача слабасць і жальба спагады,
хай не кране і яго -- выбраў удала ён міг,
упільнаваў птушкалоў...
Форма жалобы -- забіць; часам і ёй мы рады...
Чыстае ў нас саміх --
дух наш, уселены ў кроў.
ХІІ
Змены жадай у сабе. Будзь на кастрышча гатовы,
каб сваёй форме быцця іншую форму надаць;
вечна творчы твой дух ладзіць Зямнога асновы,
бачыць пункцір у тым, што ўжо змагло паўстаць.
Што ў канчатковым жыве, сцішную стыласць раджае,
ці ж абароніць яго вечна жахлівая даль?
Цвердзі цвярдзейшае ўжо з будучыні пагражае.
Молат нябачны ўгары, молат падняты... на жаль!
Хто, як крыніца, цячэ, той на прасторах пазнання
з гордым уздымам ідзе к творча-ўзнёсламу Заўтра,
дзе ўсё з канца ён пачне, дзе дасць пачатку канец.
Ўсякі шчаслівы прастор -- сын або ўнук расставання,
ваш непазбежны шлях. Нават у вобразе лаўра
Дафна адчуе галлём твой злагаднелы вятрэц.
ХІІІ
Ростань пакінь за сабой, як зіму ледзяную,
што яшчэ доўжыцца ў колкіх сіберных вятрах.
Бо ёсць зіма без канца, ззімаваўшы якую,
сэрца тваё перасіліла сцюжу і страх.
У Эўрыдыцы будзь мёртваю... і з песнапеннем,
з гімнам у чыстую сувязь уліся і тут,
тут, сярод ценяў, у царстве астанкаў, трымценнем
звонкаг шкла адзвіні, бы ў асколках сасуд.
Шклом будзь -- і ўведай умовы быцця нежывога,
ўздыму душэўнага ўведай прычыну, якога
поўніцай большай не зведаць бясконцых асноў.
Да скарыстаных, маўклівых запасаў прыроды,
да яе звону сябе залічы нахаўсёды
з радасцю раз -- і без ліку навекі вякоў!
ХІV
Бачыш ты кветкі -- вось верныя целам зямляне,
мы іх адорваем лёсам сабе ж для акрас;
хто гэта ведае? Каецца кветка, што вяне,
каянне кветкі залежыць ад нас.
Рэч прагне ўзлёту! А мы саматужна грувасцім
груз чалавечы на плечы прыродзе, хоць мы,
нібы настаўнік настырны, не вучым, а засцім
тым, каму шчасціць быць вечна дзяцьмі.
Хай бы хто ўзяў іх у сон свой глыбокі, да рання
спаў з імі разам... як лёгка было б з аднаго
дня ў новы дзень перайсці ад нямога яднання.
Хай бы застаўся і ў сне; цвілі б разам і ў лона
вернутага мы хвалілі б як брата свайго
пад абаронай агульназямнога закона.
ХV
Калодзеж з нетраў, жыццядайны рот,
што чысцінёй крынічыцца заўжды,
ты -- мармур маскі на вачах вады,
што вільгаць струмкую сваіх шчадрот
па акведуку шле сюды здалёк
з круч Апенін паўз могільнік стары --
тваёй гамонкі вечны ручаёк,
які чарноццем рыс тваіх згары
бесперапынна ў амфару цурчыць.
Ён -- вуха з мармуру, якое спіць,
а ты ўсё шэпчаш нешта зноў і зноў.
Зямное вуха ён. З табою так
зямля гаворыць. А падставіш гляк,
і здасца -- перабіў цячэнне слоў.
ХVI
Зноў і зноў імкнёмся мы да Месца,
што нас гоіць і завецца -- Бог,
прагнучы да ісціны даўмецца,
ды не ўсім даступны той парог.
Бог прымае ў тайны свет няўзрушна
нават чысты, асвячоны дар,
сочачы спакойна і бяздушна
за агоніяй сваіх ахвяр.
Толькі мёртвы п’е
у пачутай тут крынічнай рэчцы,
як дазвол на гэта ёсць ад бога.
Нам жа -- толькі марны шум зямнога.
Бомку гэтак вешаюць авечцы --
на інстынкт разлічваюць яе.
ХVII
Дзе і якія, шчаслівай расою акропленыя палеткі,
дрэвы якія ці ўскрыленыя пялёсткамі дзіўныя кветкі
родзяць плады суцяшэння? А ты найспялейшы знаходзіш
плод пад нагамі на лузе ўтаптаным, дзе кожны дзень ходзіш
сцежкай галечы сваёй. І кожны раз нанава з гэтага плода
дзіву даешся ты: з велічы, з ядранасці, з кажуры
цэльнай яго, далікатнай, з таго, што краса і пяшчота
легкадумнасцю птушкі алтьбо ненасытных чарвей без пары
не адабрана ў цябе. Ці ёсць дрэва пад кронай анёдьскіх крылаў
тайным садоўнікам пешчнае -- каб намі яно не пладзіла,
ці не належала нам, ці не было нашай плоццю сагрэта?
Хіба не мог бы з нас, ценяў т схемаў, ніколі нідзе аніводзін
спеласцю ранняй, заўчаснаю звяласцю нашых паводзін
супрацьпаставіць сябе раўнадушнай бясчуласці лета?
ХVIII
О танцорка! О, колькі духу
мінулага ў існасці кроку; увенчвае ход --
танец-віхура, як дрэва мяцежнага руху,
што завяршэнні ўбірае ў сябе за шмат год.
Ці таму, што палётам сваім галінастыя шаты
абняла і сагрэла яму, дрэва не расцвіло?
Ці не ты -- над ім сонца і лета, а ў ім -- не душа ты?
Ці струменіць з яго не тваё цяпло?
Уродзіць багата дрэва твайго экстазу.
Ці ж не з дрэва вось гэты дзівосна спакойны плод6
ядраны крутабокі збанок і даспелая ваза?
У іх вобразах: ці не твае гэта чорныя бровы,
о танцорка, упісаны, нібыта крылы ўразлёт,
у твой стан, паварот грацыёзна суровы?
ХІХ
Золата ў банках жыве, разбэшчаных тлустым даходам,
не многім даверыцца ўмее. А для пятака
нават кішэня сляпога старца, жабрака --
месца пагіблае, нібы запылены кут пад камодай.
Грошам выгода ў гешэфтах у крамах. Там для паказу
іх убіраюць у кветкі, у футры і ў камяні.
Ён жа, Маўклівы, сабой запаўняе кароткую паўзу
ў подыху тых, што ў сне і наяве грашаць грашмі.
Хай нават стуляцца пальцы гэтай рукі,
зноў лёс растуліць яе для благання надзённага хлеба,
бледную просьбітку зноў жоўтая спляміць кароста.
Хай бы відушчы ў здзіўленні сказаў нам, які
край тых патрэбаў. Вымоўных адно песні неба,
Чутных адно вушам боства.
ХХ
Зорныя далечы не параўнаць з блізкім, даступным
з тым, што зямля нам дала.
Між гэтым хлопчыкам і вось гэтым, напрыклад... наступным?
невымяральная мгла.
Лёсе, ты мераеш пядзяй умоўнага, пядзяй, якая павінна
быць уяўленню чужой;
як уявіць сабе повязі, што лучаць мужчыну з жанчынай, --
повязі сэрцам, душой.
Далеч -- усё; не замкнецца бясконцасці кола нідзе.
Бачыш -- як дзіўна глядзяць на прыпраўленым блюдзе
твары маўклівыя рыб.
Кажуць, што рыбы нямыя... А хто гэта ведае, дзе?
Можа, у далечы моваю рыбінай будзе
ісціна сказана ўглыб.
ХХІ
Сэрца маё, апявай не знаёмыя мне сады,
воды і ружы Шыраза альбо Ісфагана;
ясныя, неспасцігальныя кроплі вады,
ўлітыя ў чашу сады -- непараўнальна!
Сэрца, скажы, што не прагнеш нічога ў садах,
дзе табе спеюць смоквы ў лістоце, масліны,
дзе табе расквяціліся пышна галіны, --
дзе ты абліччам адчула высокі пах.
Марную думку адкінь, быццам ты памылковай
воляй рашэнне прымала; воля твая гэта -- быць!
Дык уплятайся ў тканіну жыццёвага ніткай шаўковай.
Хай табе вобраз здаецца блізкім -- у ім
(будзь гэта момант пакут, які нельга забыць!)
цэльнае толькі ўспрымай, як адзіна сатканы кілім.
ХХІІ
Лёсу насуперак: бытнасці лішкі -- у парках
пена густая лістоты ці групы скульптур
каля высокіх парталаў, на гоністых арках,
ці пад балконамі целы каменных фігур.
О сэнс высокі сэрца меднага звона,
што па будзёншчыне б’е і ўзвышае з тла,
альбо ў Карнаку адзіная груда-калона,
што амаль вечны храм перажыла.
Сёння сыходзяць лішкі ад нас без звароту
з гарызантальнага, жоўтага дня ў самоту
зырка-сляпуча-праменна-начной цемнаты.
Гэты сыход адлятае, не крэслячы следу.
Толькі і ў трасе палёту па зыбкасці свету,
пэўна, свой сэнс, Без яго не было б паўнаты.
ХХІІІ
Пазаві мяне ў трыванні той гадзіны,
што табе насуперак цячэ:
скажам, як умольны позірк псіны
блізка-міма ля тваіх вачэй
к бачнай ды неспасцігальнай праўдзе.
Твой здабытак -- гэта Міма-Ледзь.
Нам -- свабода, Нам адстаўка там, дзе
мы разлічвалі трыумф займець.
Мы супыну просім: недарэчы
юным старасць часам, па-старэчы
мыслім пра аджыўшае свой век.
На хвальбу сте натуры нашай толькі;
мы жалеза, ах! -- ядловец колкі;
слодыч недаспелых небяспек.
ХХІV
І стваральнасці шчасце! О гліна і глей!
Хто падказаў рызыканту, што быў самы першы,
горад узвесці на жыццеструмкім узбярэжжы,
ўліць у гліняны збанок жыццядайны алей?!
Божышчы! Радасць будуем залежна ад планаў --
лёс буркатлівы іх разбурае пасля,
хоць у іх смерці няма! Бо ўжо скарыстана
намі і тое, чым станем, як прыме зямля.
Мы -- на тысячы год! Нашы бацькі і маці
плодныя будучым; спеліцца наша дзіця,
што, паўтарыўшыся, перасягне нас у шчасці.
Мы бясконца адважна мераем час!
Толькі маўклівая смерць нас бярэ ў жыцця --
што ж яна мае сабе, пазычаючы нас?!
ХХV
Слухай: першая грабляў песня;
зноў такты працы людской, гамана
у цішыні ўтаймаванай прадвесня
мірнай зямлі. Незнаёмай яна,
прыйшласць, здаецца. Колькі разоў
раз перажытае веру давала,
што амалоджаным вернецца зноў,
Не ты яго браў. Яно цябе брала.
Нават лісты ззімавалага дрэва
будучай мрояцца жаўцізной.
Знакам здаецца й ласкавасць павеваў.
Чорны хмызняк. І чорна ірдзее
сытна на полі складзены гной.
Час, пакідаючы нас, -- маладзее.
ХХVI
О, як узрушліва птушка крычыць...
Неспасцігальныя крыку вытокі.
Крык і ў дзіцячых гульнях -- далёкі,
міма крыклівых дзяцей гучыць.
Крык -- выпадковасць. У далеч прасторы
паступова (як людзі снамі,
ў свет уваходзяць птушыныя хоры)
убіваюцца крыкі клінамі.
Дзе мы? У высі, у тоўшчы эфіру
пнёмся са смехам, як ветрам гнаны
змей папяровы, з ніткі сарваны!
Божа-пясняр! Крыкунам дай міру,
каб парываннем былі апантаны,
каб падымалі голаў і ліру.
ХХVII
Час разбуральны, ці ёсць ён паняцце рэальнае?
Як на гары вечнай замкавы бурыць ён мур?
Сэрца, пануючым божышчам шчыра адданае, --
як і калі згвалціць твой рытм дэміург?
Ці жыццё наша, дрыготліва кроўкае,
лёсам прадвызначана зараней?
Ці карэнне дзяцінства глыбокае,
шматабяцальнае, ціхне -- пазней?
Ах, гэты прывід Часовага
праз давер прымусовага
успрымання праходзіць, бы мгла.
Якія мы ёсць -- мы дзейсныя,
бачаць нас сілы нябесныя
часткаю творчай святла.
ХХVIII
Прыйдзі і зноў сыдзі, Дзіцятка целам, духам,
у танцы завяршы той эпілог
нябесных зор, дзе б непаўторным рухам
тупую ўладнасць быту перамог
паддны чалавек. Чароўным спевам
Арфея ўражаная, ты чужой,
трывожнай стала з той пары, як дрэва
вагалася, ці варта за табой
услед ісці туды, дзе ён, пясняр,
дзе ўсё трыумфам хараства абнята
і дзе чуваць пявучыя акорды.
Туды знайшла ты шлях прыгожы, горды
жаданнем шчырым павярнуць да свята
і крокі сябра, і душу, іі твар.
ХХІХ
Чуеш, даляў ціўі друг, -- прастора
шырыцца тваім дыханнем тут.
Са званіцы змрочнага сабора
зазвані сабою. Гэта -- цуд,
цуд і крок да будучай задачы.
Адчыняй жа ў новы змест акно,
бо мінулы вопыт твой лядачы.
Хочаш выпіцца, дык стань віном!
І праз вакханаліі дзівос,
ростаняў, пачуццяў чалавечых
стань спазнаным сэнсам іх, вянцом.
А калі зямны пакіне лёс,
ціхаплыннай рэчцы: “Да сустрэчы!
Я жыву!” -- скажы перад канцом.