Агасфэр
Вечны Жыд
Гайм Штэфан
Разьдзел дваццаць дзявяты й канец
Мы падаем.
Праз бясконцасьць прорвы, якая ёсьць разам і прасторай і часам і дзе няма ні нізу ні верху, ні справа ні зьлева, толькі паток часьцінак, якія яшчэ не падзяліліся на сьвятло й цемру, вечны морак. І я бачу рабі й яго руку са знакам раны, рука працягваецца да мяне, і маё сэрца схіляецца да яго.
Ты каешся? кажа ён.
Не, няма ўва мне каяты.
Бо гэта было так велічна, як страшна гэта ні скончылася, вялікая Спроба, і павінна была быць, каб усё акруглілася і вярнулася да таго, з чаго вынікла, творыва да свайго стварэньня і Бог да Бога. Але рабі быў богападобны, самы першы й адзіны раз, калі ўзьляцеў на свайго белага рысака й кінуўся на штурм, у яго вачах полымя, у руцэ двусечны меч справядлівасьці й перад ім сьцяг зь імем, якога ніхто ня ведае, і за ім чатыры цёмныя вершнікі, той на серністым кані, які называецца Пажар і дастае сваім лукам да краёў зямлі, і той на чырвоным скакуне, які называецца Вайна й бярэ мір, каб яны адзін аднаго душылі ў далінах і на ўзвышшах, і той высока на чорнай клячы, зь імем Голад, у руках вагі, мера пшаніцы за срэбранік і тры меры ячменю за столькі ж, і той на буланай шкапе, вершнік Сьмерць. І зрабілася сонца, як валасяны мех, і месяц, як кроў, і цягнуліся ўгору орды Гога й Магога, на жоўтых і чырвоных і бялёсых і буланых конях і былі ў дасьпехах, агністых і бялёсых і серністых латах, і пасярэдзіне іх лёталі процьмы шаранчы, у іх былі як бы разразныя вочы й хобаты, якія плявалі агнём, і шалясьценьне іх крылаў было як скрыгат жалезных калясьніц. І за імі сьледам ляцелі анёлы глыбіняў, якія былі скінутыя ў шосты дзень разам са мною і з анёлам Люцыпарам, і на іх было шматфарбнае адзеньне і яны брынчалі на цымбалах і білі ў літаўры й дзьмулі ў трубы, аж далёка разносілася і ўсё жывое палохалася, і паперадзе іх крочыў зьвер зь сямю галовамі й дзесяцьцю рагамі, і называўся той зьвер Антыхрыст, і начальнічаў над усімі. І ледзь толькі яны ўсе прайшлі, як расступілася зямля, і зь яе падняўся пешы люд, які складаўся з жабракоў і злодзеяў і да іх падобных выпаўзьняў, і яшчэ з калекаў і сухотнікаў і такія ж з пакалечанымі чэлесамі й некаторыя несьлі галаву пад пахай альбо пятлю з шыбеніцы на шыі, а яшчэ й жанчыны гэтакага ж гатунку, бяззубыя, кудлатыя, з адвіслымі цыцкамі й са сьмярдзючымі дзіркамі, і ўсе гэтыя і многія іншыя лямантавалі й крычалі рознае паскуднае кепства й патрасалі кулакамі, бо такімі ж гаротнымі й прыгнечанымі, як у жыцьці, былі яны і ў сьмерці, і цяпер вось прыйшоў дзень суду, думалі яны, і дзень гневу, і яны пасьпяшаліся за вершнікамі й пахібнымі анёламі й былі, як хмара чорных птушак, што плыве па небе. А Люцыпар сядзеў на круглым камені, нага на назе, кульгавая наверсе, абапершыся падбародкам на левую руку, прапускаючы міма сябе процьмы войска рабі, нібыта тут быў вялікі спэктакль, некім зладжаны менавіта толькі дзеля яго.
Рабі кратае мяне за плячо кончыкам пальца, і я ўздрыгваю. Марна, кажа ён, усё было пустая марнасьць, гэтым разам таксама.
І я ведаю, што ён думае пра сьмерць, якою ён памёр на крыжы, і як я яго прагнаў ад маіх дзьвярэй, бо ён адмовіўся ад барацьбы; а цяпер ён змагаўся, і гэта зноў жа было ня больш, чым пстрычка ў пустату. Рабі, сказаў я і схапіў яго за руку, далікатную, як у жанчыны, рабі, можа так стацца, што сёньня ты выбавіў самога сябе.
І было там шкляное мора, якое рассыпалася, і выспы, якія апусьціліся, быццам іх ніколі й ня было, і горы, якія распаліся як вялікія гурбы пяску, і зямля гарэла з аднаго краю ў другі; а людзі ўцякалі ў пячоры ў скалах і шыліся ў шчыліны муроў, і там заставала іх сьмерць, і яны ператвараліся ў цені на сьцяне. І зоркі ў агні ападалі зь неба й расчынялі калодзежы прорваў, зь якіх падымаўся атрутлівы чад і подых спусташэньня, і ўсё, што яшчэ заставалася стаяць, з грукатам лопалася. Але рабі ўсё яшчэ парываўся наперад, і воінствы яго за ім, шукаючы нябеснага Ерусаліма, які зь ясьпісу й шчырага золата й мае дванаццаць брамаў, тры на поўнач і тры на поўдзень, тры на ўсход і тры на захад, і над імі вялікі храм зь белага мармуру, у Сьвятая Сьвятых якога на адзінокім троне сам Бог, якому пакланяюцца й моляцца ў вякі вякоў праведнікі, якія носяць Яго пячатку на лобе; але нідзе не знайшлося такога горада, як высока ні парываўся рабі са сваімі сонмамі, з аднаго неба на другое вышэйшае, і ўздоўж і ўпоперак, пакуль на ноздрах ня выступіў шум і плямісты пот на баках коней чатырох цёмных вершнікаў і на баках коней ордаў Гога й Магога й нават упанцыраваная шаранча змардавалася і зьвер зь сямю галовамі й дзесяцьцю рагамі пачаў расслабляцца й пахібныя анёлы ў сваім шматфарбным адзеньні як і астатні пешы люд, што падняўся з магілаў, і ўсе наракалі, як народ Ізраіля пасьля саракагадовага блуканьня па пустыні. Тут нарэшце зацугляў рабі белага каня і выпрастаўся ў сядле й сказаў усяму народу: Гэты Бог нідзе; ён разьбіты разам са Сваімі анёламі й духамі, і ўцёк, і я, Сын чалавечы - цяпер Бог замест Яго, і я хачу рабіць тое, у чым Ён запрысягнуўся, але ніколі ня выканаў; я хачу стварыць новае неба й новую зямлю, у іх павінны цараваць мір і справядлівасьць, і ільвы ляжацьмуць каля авечак, і чалавек ня будзе ўжо ворагам чалавеку, а рука ў руцэ хадзіцьмуць пад маім сонцам і ў цяні майго саду.
Але я, Агасфэр, бачыў, як чатыры вершнікі ляпалі сябе па сьцёгнах ад унутранай гарачнасьці й як сем галоваў Антыхрыста бляялі, ашчэрыўшы зубы, і я чуў, як падымалася нараканьне сярод ордаў Гога й Магога й сярод пахібных анёлаў і сярод іншага пешага люду, быццам яны ня верылі сваім вушам; але перш чым мог выбухнуць вялікі рогат пекла, які запоўніў бы нябёсы, ад першага неба да сёмага, з такой утапічнай лухты, гля! перад намі стаіць ужо старац-пісец Кнігі жыцьця і маўляе: Ты прыйшоў, мой сыне, разам з усімі гэтымі мяняць сьвет паводле твайго вобразу?
І падняў рабі руку, каб адмахнуцца ад старога так, як адмахваюцца ад настырнай мухі; а той сказаў: Ты забываеш, мой сыне, што твой вобраз ёсьць і мой вобраз, бо ты неаддзельны ад мяне, як ніхто іншы.
І падняў рабі меч, каб забіць старца; а той раптам пачаў расьці й расьці й зрабіўся вялізарны й стаяў нагамі на разбуранай зямлі, галава высока ў воблаках, і падняў руку Сваю, якая была рукою, у якой ён калісьці трымаў усё створанае Ім разам са Сваімі анёламі і ўсімі сузор'ямі й з Адамам, і прагучаў голас, які быў мацнейшы за самы моцны гром і разам з тым як шалясьценьне ветрыку ў лісьці, і сказаў слова, толькі гэта адно, менавіта Сваё імя, імя Бога, нявымоўнае, таямнічае, сьвятое.
І ўсе застылі, быццам маланкай працятыя, чатыры цёмныя вершнікі, і орды Гога й Магога зь іх серністымі й чырвонымі й чорнымі й буланымі коньмі, і шаранча зь іх як бы прарэзанымі вачыма, вогнеплявальнымі хобатамі, і зьвер зь сямю галовамі й дзесяцьцю рагамі й пахібныя анёлы, і пешы люд, які паўстаў з магілаў са сваімі пошасьцямі й сваімі скалечанымі чэлесамі, і пачалі растварацца перад маімі вачыма й расплывацца й распластвацца, пакуль ужо нічога не засталося апрача вялікай пустаты й прасторы, ў якой пустата пашырылася, разышлася, і ў гэтай пустаце постаць рабі, без скакуна, бязь меча, маленькая і кволая і пакутлівая, якім ён і быў, калі сустрэўся са мною ў пустыні, і зусім адзінокі. І я здалёку чуў яго сьмех, які я ведаў, і гэта было ўсё, што засталося ад валадара глыбіняў і вялікага барацьбіта супроць парадку, анёла Люцыпара.
Мы падалі, рабі й я.
Мой вечны браце, кажа ён, не пакідай мяне.
І паклаў я галаву сваю яму на грудзі, так як быў зрабіў гэта на яго апошняй вячэры, і ён пацалаваў мяне ў лоб і абняў мяне й сказаў, што я плоць ад яго плоці, і як цень, які належыць яму, як другое ягонае Я. І мы аб'ядналіся ў любові й сталі адно.
І як ён і Бог былі адно, так і я стаў з Богам адно, адна йстота й сутнасьць, адна вялікая думка, адна мара.