Парфума

Гiсторыя аднаго забойцы

Зюскiнд Патрык

Частка чацвёртая

Грануй iшоў пеша. Як i на пачатку сваёй вандроўкi, ён абмiнаў гарады, пазбягаў дарог, на свiтаннi клаўся спаць, уставаў увечары i iшоў далей. Еў усё, што перападала па дарозе: траву, грыбы, кветкi, мёртвых птушак, чарвякоў. Ён прайшоў Праванс, пераплыў у крадзеным чаўне Рону на поўдзень ад Аранжа, уздоўж цячэння Ардэшы заглыбiўся ў Сэвэны i потым рушыў да Алье на поўнач.

У Авернi ён наблiзiўся да Плён-дзю-Канталь. Вяршыня ляжала з захаду, высокая, серабрыста-шэрая ў месячным святле, i ён чуў пах халоднага ветру з яе. Але яго туды не цягнула. У яго больш не было палкай тугi па пячорнай самоце.. Гэты дослед ужо быў пастаўлены, але не прыдаўся ў жыццi. Гэтак сама, як i iншы дослед, вопыт i досвед жыцця сярод людзей. Задыхаешся i тут i там. Яму ўвогуле збрыдзела жыць. Яму карцела хутчэй вярнуцца ў Парыж i памерцi. Гэтага ён хацеў i прагнуў.

Час ад часу ён лез у кiшэню i сцiскаў шкляны флакон са сваёй парфумай. Флкончык быў яшчэ амаль поўны. На выступленне ў Грасе ён заўжыў толькi адну кроплю. Астатняга хопiць, каб зачараваць увесь астатнi свет. Калi б ён схацеў, ён мог бы ў Парыжы прымусiць не дзесяткi, а сотнi тысяч людзей захапляцца iм; або выправiцца на шпацыр у Версаль, каб сам кароль цалаваў яму ногi; або паслаць папу надухмянены лiст i явiцца перад усiмi новым Месiем; або змусiць каралёў i iмператараў памазаць яго ў Нотр-Дам на каралеўства як архiiмператара, нават зрабiць з яго Бога на зямлi -- калi толькi можна Бога памазаць на валадарства...

Усё гэта ён мог бы, была б толькi ахвота. Ён меў на тое ўладу. Ён трымаў яе ў руцэ. Гэтая ўлада была мацнейшая за ўладу грошай, або за ўладу тэрору, або за ўладу смерцi: непахiсная ўлада ўсяляць у людзей любоў. Толькi аднаго не магла даць гэтая ўлада: яна не магла даць яму ягонага паху, уласнага. I хай сабе перад усiм светам праз свае парфумы ён паўстане хоць Богам -- раз ён сам не можа пахнуць i таму нiколi так i не даведаецца, якi ж ён есць сам, дык пляваць яму на гэта: на ўвесь свет, на самога сябе, на свае парфумы, пахошчы i пахнiдлы. Рука, якая нядаўна трымала флакон, ледзь чутна духмянiлася, i калi ён яе падымаў да носа i прынюхваўся, яму рабiлася маркотна, i ён на хвiлiну-другую прыпыняўся, i стаяў, i нюхаў, нюхаў. Нiхто не ведае, якая яна напраўду выдатная, гэтая парфума, думаў ён. Усе толькi ўпакорваюцца яе ўладзе, а таго не ведаюць, што гэта парфума, што ў ёй вядзьмарскiя чары. Адзiны, хто спрамогся ацанiць яе сапраўдную прыгажосць,-- гэта я, бо я сам яе стварыў. I тым часам я -- адзiны, каго яна не можа зачараваць. Я адзiны, на каго яна не мае сiлы.

Яшчэ неяк аднаго разу (ён тады быў у Бургундзii) яму падумалася: калi я стаяў за мурам каля саду, дзе гуляла рыжая дзяўчынка i да мяне даплываў яе водар... бадай што нават, абяцанне яе водару, прадчуванне яго, яе пазнейшага водару яшчэ ж не было -- магчыма, тое, што я тады адчуў, падобна на тое, што адчувалi людзi на пляцы, калi я затапiў iх сваёй парфумай?.. Але ён адразу адкiнуў гэтую подумку. Не, тут было нешта iншае. Я ж ведаў, што хачу мець пах, а не дзяўчынку. А людзi гэтыя думалi, што iх горне да мяне, а да чаго iх насамрэч гарнула, засталося iм таямнiцай.

Потым ён нi пра што больш не думаў, бо наогул не любiў закiдацца думкамi; а там ужо вось --i Арлеан.

Ён пераправiўся цераз Луару каля Сюлi. Праз дзень яго нос ухапiў пах Парыжа. 25 чэрвеня 1767 года ён уступiў у горад праз вулiцу Сэн-Жак рана ранiцай, у шэсць.

Дзень уграваўся, такое гарачы, як таголета, яшчэ не было. Тысячы розных пахаў i смярдзючых выпарын цяклi вонкi як з тысячы лопнутых пухiроў. Каб хоць вятрынка ў паветры. Зяленiва на рыначных сталах павяла яшчэ перад полуднем. Мяса i рыба прасмердлi. У завулках не прадыхнуць. Нават рака, здавалася, больш не плыла, а стаяла i курэла смярдлiнай. Гэта было якраз у дзень нараджэння Грануя.

Ён прайшоў Новым мастом на правы бераг i далей пад рынак i да Магiльнiка нявiнных. У аркадах божых дамоў уздоўж вулiцы О'Фэр, ён прысеў на зямлю. Тэрыторыя магiльнiка слалася перад iм, як разварочанае поле бiтвы, пакапанае, пааранае, пасечанае магiламi, засеянае чарапамi i шкiлетамi, без дрэў, без кустоў, без травiнкi -- сметнiк смерцi.

Вакол -- каб хоць якая жывая душа. Трупны смурод быў такi цяжкi, што прагнаў нават далакопаў. Яны вярнулiся толькi, як села сонца, каб да глыбокае ночы ўжо пры лятарнях i паходнях капаюць магiлы пад мерцвякоў наступнага дня.

Толькi папоўначы -- далакопы ўжо спалi-- сюды пачало звалакацца ўсякае зброддзе: зладзеi, забойцы, бандыты, прастытуткi, дэзерцiры, падлеткi-злачынцы. Расклалi невялiкае вогнiшча, каб згатаваць ежы i крыху разагнаць смурод.

Калi Грануй выйшаў з-пад аркадаў i змяшаўся з тлумам гэтых людзей, яны спачатку не зважалi на яго. Ён змог проста падысцi да iхняга агню, быццам быў тут свой. Пазней гэта ўмацавала iхняе перакананне, што iх спадобiў сваёй асобаю дух альбо анёл. Бо ж звычайна яны вельмi рэзка рэагуюць на блiзкасць чужога.

Але гэты чалавек у блакiтнай курце раптам апынуўся сярод iх, як з зямлi вырас, з маленькiм флаконам-пуздэркам у руцэ, з якога ён вымаў каранец. Гэта было першае, што яны ўсе маглi пазней згадаць. I потым ён увесь, з галавы да ног, апырскаўся вадкасцю з гэтага флакончыка i раптам заззяў прыгажосцю, як ад прамянiстага агню.

На момант яны аж адхiснулiяся ад багавейнага i найглыбейшага падзiвавання. Але тут жа адчулi, што адхiснулiся так, быцццам кiнулiся да яго натоўпам, i багавейнасць перарасла ў пахацiнства, iх здзiўленне -- у захапленне. Гэты чалавек-анёл прыцягваў iх. Ад яго iшоў шалёны кiльватарны струмень, супроць якога не мог устояць нiводзiн чалавек, тым болей што нiводзiн чалавек не хацеў устояць, бо тое, што падымала гэты струмень, што вяло iх, гнала iх да яго, было воляй, воляй у чыстым выглядзе.

Яны абступiлi яго, дваццаць-трыццаць чалавек, i сцягвалi гэтае кола ўсё мацней i мацней. Неўзабаве кола ўжо не ўмяшчала iх усiх, яны пачалi напiраць дзiн на аднаго, адпiхваць i выштурхваць, кожны хацеў быць як мага блiжэй да цэнтру.

А потым iх апошнiя рэфлексы, якiя iх раней стрымлiвалi, здалi, i кола разамкнулася. Яны кiнулiся да гэтага анёла, навалiлiся на яго, перакулiлi на зямлю. Кожны хацеў дакрануцца да яго, кожны хацеў ураваць ад яго кавалачак, перка, крылца, iскрынку яго чарадзейскага агню. Яны садралi з яго вопратку, валасы, скуру з цела, яны абскублi, разадралi яго, яны ўпiлiся пазурамi i зубамi ў ягоную плоць, накiнуўшыся на яго, як гiены.

Але ж чалавечая плоць вельмi моцная, i яе не так проста разадраць; калi чацвяртуюць злачынца, нават коням даводзiцца цягнуць яго на усю сiлу. I вось заблiскалi нажы, крамсаючы мышцы, i сякеры, i мячы са свiстам апусцiлiся на суставы, з хрустам раздрабляючы косцi. У самы кароткi час анёл быў разадраны на трыццаць частак, i кожны член гэтай дзiкай зграi ухапiў сабе кавалак, адбегся ўбок, гнаны пажадлiвай прагай, i зжэр яго. Праз паўгадзiны Жан-Батыст Грануў да апошняй костачкi знiк з улоння зямлi.

Калi закончыўшы трапезу, гэтыя канiбалы зноў сабралiся каля агню, нiхто з iх не сказаў нi слова. Нехта рыгнуў, нехта выплюнуў костачку, злёгку шчоўкнуўшы языком, падкiнуў у полымя абрывак блакiтнай курткi. Iм усiм было крыху няёмка i не хацелася глядзець адзiн на аднаго. Забойства цi якое iншае нiзкае злачынства ужо ўчыняў кожны з iх, хай тое мужчына, хай жанчына. Але каб зжэрцi чалавека? На такую жахлiвую справу, думалi яны, яны б не пайшлi нiколi, нiзавошта. I здзiўлялiся, як лёгка яно iм усё-такi далося, i яшчэ, што пры ўсей няёмкасцi яны не адчувалi анiякiх дакораў сумлення. Наадварот! Хоць у жываце яны i адчувалi некаторую цяжкасць, на сэрцы ў iх яўна палегчала. У iх змрочных душах раптам закалыхалася нешта прыемнае. I на iх тварах праступiў дзявоцкi, пяшчотны водблiск шчасця. Можа, таму яны i нясмелiлiся падняць вочы i паглядзець адзiн аднаму ў вочы.

Калi ж яны ўсе-такi рашылiся зрабiць гэта, спачатку потайкам, а потым ужо зусiм адкрыта, яны не маглi стрымацца ад ухмылкi. Яны былi вельмi гордыя. Яны ўпершыню здзяйснялi нешта ў любовi.