Вершы латышскіх паэтаў

---

Вершы

Оярс Ваціеціс (1933 –1983)

Народны паэт Латвіі, заслужаны дзеяч культуры Латвіі. Яго паэзія інтэлектуальная, публіцыстычна-баявая. Пісаў прозу і твор для дзяцей.

Ну добра…

Ну добра –
Дабра ў нас так многа – аж лезе,
Нармальным яно гне і плечы і спіны.
Не знаем, дзе праўда – ці ў склепе вінным,
Ці праўда ў дрэвах, што выраслі ў лесе.

Калі нас умелы майстар сагне,
З нас конскія дугі выйсці павінны.

А як сагнуць гордых?
Калі ў гушчобе не месца дугам.
І знаем –
Расці трэба гонка і пругка,
І не нагінацца праз друга,
Што гнецца,
Не вытрымаўшы вестаў, нордаў.

Ну добра.
Мы ведаем, як не згінацца.
І добрымі быць мы ўмеем, калі
Карэнні мастацтва ў нас ураслі.
Мы знаем такое мастацтва –
Як добрым застацца.

Ну добра,
Другім жа – і віны, і стравы,
Мерыдыяны другім, паралелі,
Другім, што за тых і за гэтых,
Што налева, направа…
Ах… нашы дзяўчаты ад іх пашалелі…

Ну… добра!
Дабро не ў пашане ў гэтых няхай,
Хай любяць лізаць жалеза ў мароз.
Хоць спатыкнуліся мы, расквасілі нос,
А ўсё ж зведалі гэта…
Ану іх да ліха!

Ну добра…
Але ўжо і мы не такія благія.
Хай кепскія тонуць і гразнуць у багне,
Газета
Па іх няхай яшчэ раз бабахне!
Мы сталі добрыя ўжо,
Мы не такія.

Ну… добра!
Не трэба нам праўд вашых і вашых ласк.
Не вяне, не слабне мускулатура наша,
За цела сваё мы трымаем адказ,
І кожны рэнтген вам гэта дакажа!
А судзяць усё-такі нас?…
Ну… добра!


Экскурсія ў лесе фон Вульфа

Пакінь экзотыку, цывілізацыю
і матацыкл свой – гэтую “Яву”
пад брамай на могілках нямецкіх:
старыя букі, убачыўшы тэхніку гэту,
раззявяцца,
але не скажуць нічога.

Інакш бы яны сказалі:
І ў нас яшчэ ёсць крыху ад барона,
пакаёўка не будзе залішне ламацца…

Прыгледзься! Марыва сёння
ад спёкі –
ці марыва гэта?
Бягуць над самай зямлёю
алені,
лунаюць, нібы ў старадаўнім балеце…

Фантазія, прывіднасць? –
Хвароба мая прафесійная.
Такое са мною здараецца часта.

Ды так найчасцей:
я прыходжу сюды адзін
завязваць вузлы –
парадак парушылі мне асталопы,
і я – як чарвяк вівісекчаны.

Як доўга такое трываць яшчэ будзе?
Тут мой прапрапра шчыраваў
і выгнаў дзіка
пад Вульфаў дуплет.

А потым пачуў: -- Ты біст спрытні,
ты біст вундэрбар,
ну, прозіт!

Астатнім – вялікае дзіва,
як чарку суксэсу
мой прашчур куляе…

Сабаку шпурнеш костку,
аж бач – той куртай віль-віль.
Сапраўды, ганебна.
Ды гэта – адкуль паглядзець,
як, скажам, з купіны нашай.
А продак мой быў
шчаслівы бясконца,
да неба падскокваў!

Колькі іх пад намі, унізе!
Усе пад зямлёй.
Навошта ў Нямеччыну ехаць мёртвым?
Яны засталіся
для германізацыі краю.
Баронскае тло і латышскі гной
павінны былі накарміць зямлю,
што дыхае, спіць, есць унд зо вайтэр
па-нямецку.
Генетыка –
Што больш няўстойлівае?
І калі мармуровыя помнікі
абымшэюць яшчэ крыху,
іх можна прымаць за пні.
А букі прымружацца раптам
хітра:
Sprechen Sie deutsch?
І мой жоўты пантофель адкажа,
што, бач, ён sprechen не хоча,
што ён хоча schiegen,
ды крокі тут заглушае
імшарнік зялёны.

І тая чырвонагалоўка-жаўна,
я думаю,
дзюбае гэтак жа,
як і за Вульфавым часам.

Песня старая…
… выкуй мне крыжык
на елцы сухой…

Не, пэўна, не тая,
не блытайце з дзятлам жаўну,
яна кулямётт пераймае,
любы, розны, усякі –
што “вікерс”, што “люіс” – любы…
А вось і Вульфаў унучак трашчыць
кароткімі, доўгімі чэргамі.
А крыжы тут, канечне, старыя.
Так проста яно –
дзве рысачкі чыркні, не гледзячы,
вось так і вось гэтак –
і вось табе крыж.

Ці ведаеш ты шрыфт гатычны?
А зрэшты, можаш не ведаць яго.
А ён далікатны і просты,
нібы нотны ключ,
і, можа, ёсць сэнс
ім адчыніць сёе-тое?

Я думаю – варта.
Ключом ты адчыніш
свіран,
дзе бацьку твайго лупцавалі.

І дабярэшся
да Гётэ
і нават да першага латыша,
што граматаю
авалодаў.

І ў Бухенвальд:
Вuch – гэта кніга,
Wald – гэта лес, як вось гэты.
А што бывае,
калі кнігу пускаюць у лес?
Тады дзяўчаткам-ялінкам
у зялёных крыналінах
будучыню па-гатыцку вяшчаюць.

Gott – гэта Бог,
але ў гэтым лесе
не хочацца назваў трывожыць.

Калі гаварыць,
дык пра сутнасць, а не пра дэталі.
А гатычны шрыфт
хіхікае, віскам вішчыць,
скуксіўшыся,
бы калека…

А тое, што крыху далей,
Вульфу ўжо не абыходзіць.
Там вяскоўцы ляжаць, тутэйшыя
і ўсякія іншыя, каго на хаўтуры
прыгналі сюды.

Не варта Латвіі ганарыцца
такою раскошай.
Дзе загінулі, там закапаны.
Штаблявалі трупы кастрамі.
У чумную часіну іх складвалі ў сцірты.

А як можна было, збіралі ўсіх разам.
Хто ведае, што ёсць – той свет?

І зубы ў платоў вастрэйшыя, чым у пілы, --
на ўсякі там выпадак.
А вунь каля мура таго,
што та блішчыць?…
А гэта цікаўны фраер вырачыў бельмы
праз плот
на тыя гектары
сабраных тут
латышоў.

На тыя гектары
глядзіць адзін,
і ён сам адзінокі.

Майн гот!

Гэта трызненне? Сон?
Ды гэта ж фон Вульф
буркалы лупіць з арбіт
ад злосці,
сквапна-зялёныя
вочы.


Фартэпіянны канцэрт

1
Праз ноч, праз цёплую,
белую ноч
дождж, усміхаючыся…

Праз вецце, праз зялёнае вецце,
жывучае вецце
дождж, калыхаючыся…

І піяніст падыходзіць
да электрычнага крэсла
і дзесяццю нервамі мацае
яшчэ адно паміранне
на соль
і адно пачынанне
на сі.

Чорна-белая вечнасць
на ля.
Чорная-белая тленнасць
на ля.
Жыцця чорна-беласць
на сі-бемоль…

І ноч, гэта цёплая
белая ноч,
калі дождж, усміхаючыся…
І вецце, зялёнае вецце,
праз якое
дождж, кахаючыся…
І на векі вякоў святое святленне
успыхвае
невідушча
вачамі каханкаў,
на векі вякоў святое здзіўленне,
спакой жыцця,
якое сыходзіць, --
апошняю самай жахлівай
маланкай.

Сеў піяніст
на свой трон,
і дзесяць жэзлаў кіруюць
Сонцам,
крыніцай жыцця,
якая сабою жыве.

Праз кроў – агні
на мі,
у адзіны шал
на фа,

і до-рэ-мі-фа-
соль-ля-сі
і до…

І – ні за што!

З адною вечнасцю яшчэ
на Ты!
З адным жыццём шчэ на Ты!

Адна свабода яшчэ
да Месячнага до,
да Марсіянскага до,
да…

ночы, да гэтай цёплай,
да гэтай белай,
калі дождж, усміхаючыся…

да вецця, зялёнага вецця,
да вецця жывога,
калі дождж, калыхаючыся…

ІІ

Адін клавіш белы.
Кіліманджара
снег.
І апошні палёт чайчын.
Вясельная радасць.
І на вочы
хустачка белая.
Адкуль?
З белых земляў
мядзведзі белыя йдуць
да вяселляў,
кароткіх вяселляў.
Так бязбожна белыя!
Так каротка вясельныя!
Адзін белы клавіш.
Яго не ўваб’еш.
Яго не ўваб’еш.
Адзін клавіш белы.
Найперш
ляціць матылёк.
І снег безліч вёснаў
у тваіх валасах.
Бязлітасны ўрок,
калі па сівых валасах сцякае
дзявочая маладосць,
і сёння ў дзяўчат
ноч белая,
як душы і рукі.
Бязлітаснасць белая снежыць –
скажу хоць бы так.
Адзін клавіш белы.
І белы, і белы
хлеб.
Не сейбіт, і не араты,
не продак і не нашчадак, а ты, --
чалавек,
ясі белы хлеб.
Ах, гэта белае сонца,
што белай зямлі дае белы хлеб
і беламу жыццю
белых людзей дае.
У іх з белым ніякіх меж.
Адзін клавіш белы.
Яго не ўваб’еш.

Яго
не ўваб’еш.

ІІІ

Чорна-белае до-мі-до,
чорна-белы блазен,
чорна-белае даміно,
як цябе сорам не ўразіў!

І раз, і два, і тры.
І хто тут першы, каторы,
хто тут будзе апошні?
Хадзі сюды, апошні!
Ты тут апошні!
Самы, самы, самы апошні!
Лішні.

Зямля гэта – толькі першым!

І раз, і два, і тры.
І бясконцая паўза.
Кароткі наш век,
чорт пабяры!

Чорна-белае до-мі-до,
чорна-белы блазен,
чорна-белае даміно,
як цябе сорам не ўразіў!

Чатыры, пяць, шэсць.
І чаму табе ачужэць?
І чаму ты не свой
гэтай зямлі
і мне?

Напіся, сам сябе п’ючы!
Спалі зямлю, мяне спапялі,
як колісь Нэрон
спаліў Рым.

Чатыры, пяць, шэсць.
Цеплыні ты ўжо не мецьмеш.
Рым
спалі.
І ты застанешся
ні з чым.

Чорна-белае до-мі-до,
чорна-белы блазен,
чорна-белае даміно,
як цябе сорам не ўразіў!

Сем, восем, дзевяць.
Хай жыве ў колерах дзевяць!
Чорна-белае, змоўкні.
У чырвоным – самцы мы.
У сінім – пакутнікі мы.
У жоўтым – забойцы мы.
У шэрым – публіка мы.
У шэрым – героі мы.

Кожны раз –
асколкі мы,
пасля гэтага кожны раз
колер белы
расколаты.

IV

Святая ноч, цёплая ноч,
белая ноч.
Дождж, усміхаючыся,
абмывае мёртвыя біўні сланоў
і снягі
Кіліманджара,
і прамоклі крылцы ў матылька,
сумёты чаромхі,
і белыя сукні ў нявест,
і бесперастанку ліецца, сплывае,
смяшлівая, белая ноч.

Недзе белая хата і белая соль.
О, які доўгі бемоль,
гэта далеч між белым і белым!

Зялёны фон. Чорны фон. Чырвоны фон.

Недзе белыя землі і хлеб белы дзесь.
О, які салодкі дыез,
гэта далеч між белым і белым!

Зялёны фон. Чорны фон. Чырвоны фон.

Недзе белая голаў і белая галоўка.
Бы крылца, лёгкая
гэта далеч між белым і белым.
Яшчэ адна вечнасць
на фоне зялёным –
ля!

Яшчэ адна знявечанасць
на чорным фоне –
мі!

Яшчэ адна вызваленчасць
на чырвоным фоне –
сі-бемоль…

І з крэсла ўстае піяніст.
І кроплямі з пальцаў яго
сцякае душа ўніз,
і вочы поўныя
праху.

Перакладзена з выдання: Ojārs Vācietis. Nolemtība. Dzeja. Rīga, “Liesma”, 1985