Абвешчаныя пераможцы прэміі за найлепшы твор, напісаны ў зняволенні

Пётр Уманскі (псеўданім)

за кнігу «РАЗ ДВА ТРЫ ЧАТЫРЫ ДВА»

Дзіяна Маеўская (псеўданім)

за твор «Казка пра замак»

Галена Савіцкая (псеўданім)

за твор «Па кальцавой дазволеныя 120»

Аляксандр Францкевіч — за зборнік турэмных вершаў

Паліна Саук — за твор «Таким я тебя запомню»

Максім Вінярскі — за вершы «Прости жена, мы даже не знакомы», «Няўдзячны Юдаў лёс...»

Уладзімір Булаўскі — за вершы «Лічбы», «Няма вясны»

Алег Кулеша — за вершы «Пад N10. Карагодныя вершы»

з творам «Гайд Палітзняволення» — за ўважлівую працу па ператварэнні асабістага і калектыўнага досведу ў мастацка-дакументальнае сведчанне.

Вынікі прэміі пракаментавала праваабаронца і старшыня Беларускага ПЭНа Таццяна Нядбай:

«Патрон прэміі — Францішак Аляхновіч — „бацька беларускага тэатра“, драматург і тэатразнаўца, актор, рэжысёр, публіцыст... Адзін з першых у сусветнай літаратуры апісаў жахі савецкіх рэпрэсій і катаванняў у бальшавіцкіх лагерах. Арыштоўваўся пры Расійскай імперыі, пры Польшчы, пры СССР. Саветы абвінавацілі яго ў „шпіянажы на карысць Польшчы“ і абмянялі на арыштаванага ў Польшчы палітыка і філолага Браніслава Тарашкевіча, якога потым расстралялі ў „чорную ноч“. Самога ж Аляхновіча забілі ў Вільні.

Упершыню кнігу Аляхновіча „У капцюрах ГПУ“ выдалі на польскай мове (1934) і толькі ў 1937 годзе — на беларускай. Герой твора — даверлівы беларус, які вярнуўся на Радзіму з-за мяжы, паверыўшы савецкай прапагандзе, з наіўным спадзяваннем, што здзейсніць свае мары пра беларускі тэатр. Але замест гэтага ён трапляе ў лагер, дзе зазнае катаванні. Сёння ў лукашэнкаўскай Беларусі таксам працуюць „камісіі па вяртанні“, зазываючы беларусаў вяртацца на Радзіму. Хто паверыў — часта паўтарае лёс героя Аляхновіча...

Кнігі, рукапісы і творы, якія адзначае прэмія, не могуць быць сёння выдадзеныя ў Беларусі, ўжо надрукаваныя творы часта трапляюць у спісы забароненай літаратуры. І гэта яшчэ адна паралель, своеасаблівая рыфма паміж сённяшнімі беларускімі рэаліямі і акалічнасцямі існавання літаратуры сто гадоў таму: кнігі самога Аляхновіча былі забароненыя загадам № 33 Галоўліта БССР ад 3 чэрвеня 1937 г. Францішак Аляхновіч — другі ў спісе з 421 пазіцыі. Насупраць ягонага імя стаіць пазнака: „Усе кнігі“».

Прэмія традыцыйна прысуджаецца з 2013 года ў Дзень зняволенага пісьменніка і нагадвае пра тое, што літаратура — гэта не толькі мастацтва, але і форма супраціву. Удзельнікі і ўдзельніцы прэміі — людзі, якія пішуць у нялёгкіх умовах, часта без доступу да паперы, кніг і сувязі з вонкавым светам.

Беларускі ПЭН падкрэслівае, што гэтая прэмія будзе існаваць столькі, колькі будзе патрэбная, але мы ўсе спадзяёмся, што неўзабаве надыдзе час, калі прэмія страціць сваю актуальнасць.