«Ад двух да пятнаццаці. Мая мама ў турме». Псіхолаг Вольга Вялічка напісала кнігу пра свет, якім бачаць яго дзеці палітвязняў

«Мая мама ў турме, і мне яе бясконца шкада. Калі б я магла замяніцца з ёй... Я не ведаю, навошта яна там, бо яна нічога не зрабіла дрэннага. Я дакладна ведаю, што мая мама добрая», – кажа дзяўчынка, якой 8 гадоў.

«Маму забралі ў турму. Тата даведаўся, дзе яна, і мы сталі збіраць ёй смачныя пасылкі, – успамінае дзевяцігадовая школьніца. – Я моцна сумавала аб маме ў глыбіні маёй душы. Я памятаю дзень, калі яна вярнулася, я не верыла – стаяла і не магла паварушыцца, а потым мы абняліся. Я не магла ад яе адліпнуць вельмі доўга. І я з ёй сплю ўжо цэлы год».

«Я чытаю кожны дзень у інтэрнэце, як праходзіць Minecraft, і яшчэ ў тэлеграме групу «В*сны» – там часам пішуць пра майго тату», – сказаў дзесяцігадовы школьнік.

Кніга выйшла з друку ў выдавецтве «Гутэнберг». Прадмову напісала нобелеўская лаўрэатка Святлана Алексіевіч. Першая прэзентацыя пройдзе ў Беластоку 15 снежня. Грошы ад продажу кнігі будуць скіраваныя на падтрымку дзяцей палітзняволеных.

«Гэтыя дзеці на ўласныя вочы пабачылі, як збівалі і забіралі іх бацькоў, як праводзілі вобшукі, - расказвае Вольга Вялічка. -  Раней я не сутыкалася з дзецьмі, якія перажылі такі траўматычны досвед».

Найбліжэйшыя падобныя падзеі трэба было шукаць у мінулым, у рэпрэсіях 1930 - 50-х гадоў.

«Знайшла цыкл відэа “Мамы больш не будзе”. Там дарослыя людзі расказвалі, праз што давялося прайсці, калі забіралі бацькоў. Я пачала чытаць пра дзяцей, якія прайшлі праз Бухенвальд і Асвенцым. Вельмі добрая кніжка “Хлопчыкі Бухенвальда”. Там апісваўся дзіцячы досвед - пра што яны марылі ў канцлагерах, чаго хацелі, якія ім сніліся сны».

Тады і з'явілася ідэя зафіксаваць рэчаістасць, у якой апынуліся беларускія дзеці. Бо успаміны дарослых усё ж не такія, як уражанні, што дзеці атрымліваюць тут і зараз.

«Калі чалавек успамінае, то ўспрымае мінулае праз досвед усяго свайго дарослага жыцця. Дзіцячай непасрэднасці ва ўспамінах мала застаецца. Добра памятаю, што ў той дзень у мяне было можа пяць дзяцей адзін за адным і я вырашыла, што буду запісваць усё, што яны мне гавораць - казкі, мары - усё. Слова ў слова, як яны раскажуць». 

Ілюстрацыі да кнігі, Святан Птах.  "Калі я шукала ілюстратараў для кнігі, выпадак прывёў да мяне патрэбных людзей. Я проста сядзела ў адной культурніцкай прасторы Вільні, як увайшлі два чалавекі. Я дапамагла ім зарыентавацца, прапанавала гарбату, неяк мы разгаварыліся і я расказала, што шукаю ілюстратара для сваёй кнігі. Яны спыталі пра што кніжка і з ходу прапанавалі ідэі, якія мне спадабаліся.  Апынулася, што гэта былі мастакі з Беларусі, а мне важна было, каб гэтыя ілюстрацыі зрабілі тыя, хто адчуваюць сучасныя рэпрэсіі знутры краіны”

Дзяцей сучасных вязняў Вялічка называе «на 100% палітызаванымі": 

"Яны разумеюць, што такое турма. Яны вельмі добра на ўзроўні адчуванняў апісваюць, што адбываецца з іх мамамі і татамі. Яны разумеюць, што такое “страх на максімалках”». 

Незважаючы на ўсе жахі, пра якія гавораць дзеці, гэта не для таго, каб усіх настрашыць, кажа аўтарка: «Кніга напісана, каб было над чым паплакаць і з чаго пасмяяцца. Там шмат усяго дзіцячага, непасрэднага. Мне найбольш хацелася, каб гэты дзіцячы тон захаваўся ў кніжцы. З аднаго боку, такая непасрэднасць выклікае здзіўленне. З іншага, дае разуменне, як дзеці могуць праз гэта праходзіць, як гуляючы ці прамалёўваючы, могуць расказваць пра страшныя рэчы - як маму забіралі як перадачы збіралі і насілі, як пісалі лісты да таты. У гэтых дзяцей няма злосці, адчаю ці нянавісці. Ёсць толькі боль. Але яны вучацца спалучаць боль з рэчаіснасцю і не зацыклівацца на ім”. 

“У працы з дзецьмі у псіхолага не так шмат інструментаў, не дужа ёсць з чаго выбіраць, - кажа Вольга Вялічка. - Я паспрабавала праз казкі зайсці. Бо казка ў дзіцячым свеце спалучае цяжар і боль з нечым цёплым, светлым і міфічным”.

Па словах Вольгі, дзецям лягчэй расказваць пра пакуты ці прыгоды казачных герояў, чым непасрэдна казаць, што гэта я перажыла ці перажыў нейкую складаную сітуацыю. “Тым і добрыя казкі, што яны даюць магчымасць расказаць пра сябе, як пра трэцюю асобу”. 

“ У адной краіне Андыя жылі конь, аленяня, мама і тата з дзяўчынкамі і ільвяня. Каня звалі Тыльна, аленяня – Аўгусці, тату – Ігар і маму – Алеся, у іх былі дзве дзяўчынкі – Эля і Бары. Яны ўсе жылі ў доме, дзе было сем пакояў. Аднойчы да іх прыехаў дзядуля Граф. Ён стаў жыць з імі, бо быў старэнькі. Аднойчы Эля спала ў сваім пакоі, была ноч. Яна абдымала свайго мядзведзіка. Побач з імі спаў леў. Настала раніца. А дзвюх дзяўчынак не аказалася дома…” – так пачынаецца адна з дзіцячых казак, запісаная ў кнізе. 

Чым яна скончыцца – даведаюцца чытачы. І не заўжды даросламу ўдасцца заранёў адгадаць, які фінал казкі раскажа дзіця, чыя мама ці тата ў турме.

“У гэтым адрозненне дзяцей, якія сутыкнуліся з гвалтам сістэмы ў адносінах да іх блізкіх. Гэтыя дзеці больш не жывуць у ілюзіях. Ім ужо зразумела, што не ўсе казкі скончваюцца добра”, - кажа Вольга Вялічка. 

Самае галоўнае, меркаваннем псіхолага, што дзеці ведаюць – іх бацькі нічога дрэннага не зрабілі. Што іх бацькі сядзяць у турме праз палітычныя погляды. Дзеці фармулююць так: “Яны хадзілі на маршы, бо хацелі для нас лепшага жыцця”. 

“Звычайна людзі у 30 – 40 гадоў канчаткова ўсведамляюць, што свет не заўжды справядлівы, - кажа псіхолаг. – А гэтыя дзеці сутыкнуліся з такой сітуацыяй у дзяцінстве. Сустрэліся з акіянам несправядлівасці”. 

У гэтых дзяцей, меркаваннем аўтаркі, не проста забралі дзяцінства. “У іх натуральна выбілі з-пад ног адчуванне базавай фізічнай бяспекі. Бо для дзіцёнка бяспека – гэта калі бацькі побач”. 

Але дзеці знаходзяць паратункі. Яны, хоць і мусілі стаць заранёў дарослымі, не развучыліся марыць: 

«Людзі мараць, каб ім было добра. Калі мяне нехта пакрыўдзіў ці мама насварылася, то я абавязкова мару перад сном». 

Іншы хлопчык, якому 8 гадоў, адказаў на пытанне так: «Мары – гэта вельмі важна. Без іх не было б такім прыгожым жыццё, і без мараў не зразумела, што чалавек хоча ў жыцці».

У завяршэнні кнігі ёсць і артыкул пра тое, як гаварыць з дзецьмі пра палітыку. Бо калі мы не пагаворым, сцвярджае аўтарка, то яны самастойна і не заўжды канструктыўна прыдумаюць, як укласці ў сваёй галаве гэтыя палітычныя працэсы. 

“Вельмі шмат працую з дзецьмі, якія застаюцца ў Беларусі. Яны прыходзяць у школы, дзе вісіць партрэт Лукашэнкі, дзе іх прымушаюць спяваць гімн, дзе усё прапітана ідэалогіяй, дзе ёсць дырэктыўны адзіна магчымы погляд на жыццё. А дома гэтыя дзеці збіраюць перадачы, пішуць лісты, робяць малюнкі для сваіх мамай ці татаў за кратамі, ездзяць у турму на спатканні. Мы разам шукаем спосаб, як зрабіць, каб той з бацькоў, хто ў зняволенні, не знікаў з жыцця дзіцяці”.

“Спачатку была думка зрабіць рэкамендацыі, на што звярнуць увагу дарослым, якія зараз побач з дзецьмі. Але падалося, што гэта моцна перагрузіць кнігу. Найважнейшае, што я хацела ў ёй паказаць – гэта свет, у якім зараз жывуць дзеці. Магчыма, на наступны год мне хопіць розуму і досведу, каб у працяг гэтай кнігі напісаць рэкамендацыі для бацькоў

Вольга адрасуе сваю кніга усім беларускам і беларусам, незалежна ад месца пражывання і палітычных поглядаў. “Мы самі сябе падзялілі. Але мы, беларусы, - такія, як ёсць. Іншых беларусаў у нас няма. Для мяне “ябацькі” - такія ж беларусы, як і “змагары”. Калі цікава, што мы ўсе разам нарабілі з дзецьмі, то пачытаць любому варта”.