Слова пад ціскам. Аўтарка з Беларусі: Бура, што перавесіла шыльды

2020 год меў эфектам неймаверны ўсплёск беларускай крэатыўнасці, які мы наўрад ці яшчэ засведчым блізкім часам. Было шмат нечаканай паэзіі, імпульсіўных рэфлексій. Цяпер жа такі час, калі разумееш: скончыўся вялікі перыяд гісторыі (бурлівыя дзевяностыя, бясчассе нулявых, адліга дзясятых) — і задачай літаратуры бачыцца неадкладна пачаць усё гэта (пера)асэнсоўваць. Што, па меры сілаў, і раблю.

Так, я адаптаваная ў новай культурнай прасторы ўнутры краіны, добра ў ёй арыентуюся і даволі ўпэўнена пачуваюся. Можна сказаць, я пачуваюся нават лепш, чым да 2020 года. І тады, і цяпер цалкам выкрасленая з культурнага жыцця краіны, але ёсць нюансы. Сёння ў маім становішчы апынулася вялікая колькасць людзей, у тым ліку некаторыя «ненадзейныя элементы» самі сябе «выкрэсліваюць» цяпер. Я стараюся не злараднічаць з гэтай нагоды, а дапамагаць, падбадзёрваць, дзяліцца досведам маргінальнай аўтаркі. Увогуле, мы цяпер, па маім адчуванні, жывём у казцы Андэрсэна пра буру, што перавесіла шыльды. Цалкам дэзарыентаваныя ў культурнай прасторы — але ў нечым новы расклад больш адпавядае сутнасці рэчаў.

Думаю, гэта датычыць і сітуацыі па-за Беларуссю. Там прайшлася такая ж бура. У мае нячастыя, але рэгулярныя прыезды за мяжу я сустракаю шмат разгубленых творцаў. Перамяшчэнне ў іншую краіну ніякім чынам не паўплывала б на мой метад.

На мой погляд, казаць пра нашую літаратурную эміграцыю як пра асобную творчую плынь пакуль рана, а можа, і наогул бессэнсоўна. Само назіранне, што ў эміграцыі мусіць быць нейкае адгалінаванне, асобны рух ці стыль, састарэла на паўвека, калі не на век. І расійская «белая» эміграцыя пасля 1917 года, і беларуская незалежная пасля 1944-га напоўніцу парывалі з роднымі краямі: перапыняліся асабістыя сувязі, інтэлектуальны абмен, нават ліставанне — але істотнае тут іншае. Усе тыя людзі ўцякалі з краіны, якой ужо не існавала (манархічная Расія) або яшчэ не існавала (незалежная Беларусь). Сёння, дзякуючы інтэрнэту, паміж тымі, хто з’ехаў, і тымі, хто застаўся, не перапыняюцца ні асабістыя, ні інтэлектуальныя сувязі. Кнігі, хоць і з цяжкасцю, цыркулююць праз мяжу. Навіны і падкасты, хай і з VPN, дасяжныя ўсім ахвочым. А галоўнае, Беларусь існуе як суверэнная краіна, цалкам аформленая палітычная з’ява, зафіксаваная на мапах пэўная тэрыторыя — няхай і са сваімі прыколамі. Сведчаннем гэтаму можа быць кулончык з контурамі Беларусі, папулярны як унутры краіны, так і за мяжой. Пад уплывам брэнду «Беларускі cry» такой сувеніркі паўсюль паболела — і найперш у дзяржаўных сувенірных крамах. Мне нават здаецца, што беларусы ў будучыні адмовяцца ад любых тэрытарыяльных прэтэнзій на Смаленск, Беласток, Чарнігаў ці Вільню: надта ж кулончык выйшаў прыгожы:)

Я да таго, што фізічнае перамяшчэнне беларусаў па свеце, на мой погляд, ніяк не зменшыла іх беларусацэнтрычнасці, а, здаецца, наадварот, узмацніла яе. Таму, калі там і з’яўляюцца асобныя плыні, яны цякуць сюды, у роднае балота:)

Аўтаркі і аўтары, якія застаюцца ў Беларусі, маюць (прынамсі пакуль) магчымасць выдавацца за мяжой: за апошнія гады два я налічыла з тузін кніжак. Таму сёння на «метраполію» і «дыяспару» я беларускае пісьменства — паўтаруся — не дзяліла б. Цяжка вызначыць, што такое «замежны белліт», калі вялікая колькасць выйшла «там», а напісаная «тут». Або напісаная «там» пра «тут» (як кніга Югасі Каляды «Перамена месцаў» ці Клёка Штучнага «Забойства на вуліцы Макаёнка». Я стараюся сачыць за ўсім, што выходзіць унутры Беларусі, за яе межамі і пра Беларусь. З «замежнага» з цікавасцю паглядзела оперу «Дзікае паляванне караля Стаха», стараюся ўпаляваць новыя кнігі Альгерда Бахарэвіча, але атрымліваецца цяжка. Маю магчымасць чытаць паэтаў, якія выехалі, дзякуючы сацсеткам і часопісным публікацыям. Паслухала рэліз Вольгі Гапеевай, якая не толькі стала супрацоўнічаць з музыкамі, але і піша цяпер па-нямецку. Мне здаецца, іншамоўных аўтараў і аўтарак з беларускім бэкраўндам з часам паболее.

Мне моцна бракуе актуальнай вострай крытыкі. Без цэльнага асэнсавання літпрацэсу яго, лічы, не існуе. Калісьці чула правіла: толькі той перформанс лічыцца здзейсненым, які зафіксаваны на відэа, ці фота, ці задакументаваны іншым чынам. Дык нашай літаратуры не стае такой «дакументацыі». Я чытаю крытыкаў Зосю Лугавую, ВераБейку, водгукі на сайце Валера Гапеева, сачу за Літрадыё — але мне ўсё адно мала.

А так, мне здаецца, нашу літаратуру разбіць, спыніць і стрымаць немагчыма. З гэтым у нас усё добра, нягледзячы ні на што.