Бэстсэлеры, клясыка і фотаальбом 1928 году. Расказваем пра самыя цікавыя беларускія выданьні 2024-га

Нягледзячы на складанасьці, беларускія выдавецтвы працягваюць працу за мяжой і ўнутры краіны. Як расказалі Свабодзе выдаўцы, сёлета выйшла каля сотні новых кніг на беларускай мове. Пагутарылі з экспэртамі і папрасілі іх назваць «самыя-самыя».

Кароль вяртаецца, і гэтым разам ён гаворыць па-беларуску. 20 сьнежня 2024 году стартаваў продаж «Вяртаньня караля» — заключнай кнігі з трылёгіі «Ўладар пярсьцёнкаў» Джона Толкіна. Першыя дзьве — «Брацтва пярсьцёнка» і «Дзьве вежы» — выйшлі, адпаведна, у сьнежні 2023 і ў жніўні 2024 году.

Гэта першае ліцэнзаванае беларускае выданьне самага славутага твора ў жанры фэнтэзі, пераклад Ігара Кулікова.

«Цёмны Валадар паўстаў, і пакуль ён насылае орды оркаў, каб заваяваць усё Серадзем’е, Фрода і Сэм змагаюцца ў глыбіні яго гаспадарства ў Мордары. Каб перамагчы Саўрана, Адзіны Пярсьцёнак мусіць быць зьнішчаны ў агні Гары Кону. Але дарога неймаверна цяжкая, а Фрода слабее. Пярсьцёнак спакушае ўсіх, хто яго носіць, і часу ў Фрода ўсё менш. Ці змогуць Сэм і Фрода дамагчыся посьпеху, або Цёмны Валадар зноў будзе панаваць над Серадзем’ем?» — так прадстаўляе сваю навінку выдавецтва «Янушкевіч».

Гэта ляканічныя і выразныя, злосныя і правакацыйныя, мэлянхалічныя і крытычныя тэксты Альгерда Бахарэвіча, напісаныя на эміграцыі і выдадзеныя «Янушкевічам».

Голем — мітычны пэрсанаж габрэйскага фальклёру, істота, зьлепленая з гліны. У Бібліі ён згадваецца аднойчы і азначае літаральна «бясформенная маса» ці «недавершаная субстанцыя». У новай кнізе Бахарэвіч параўноўвае сябе з папяровым големам.

«Мой голем таксама ёсьць незавершаным праектам чалавека, у якім ролю гліны выконвае папера — то бок кнігі, літаратура, тэксты, пісьмовае слова. Літаратура цяпер у заняпадзе, яе роля і вага ўвесь час зьмяншаюцца, але менавіта яна сфармавала маё мысьленьне, мяне як асобу і мае каштоўнасьці. Голем быў створаны, каб бараніць гнаны народ, але голем можа і нашкодзіць, і забіць, ён не чалавек, ён па-за маральлю. Голем няшчасны празь веліч аўтарскай задумы — гэта страшны экспэрымэнт зь непрадказальным вынікам, гэта папярэджаньне, сыгнал трывогі. І — чыстае чарадзейства», — казаў Бахарэвіч з нагоды выхаду сваёй новай кнігі.

Кніга паказвае сьвет вачыма беларускі, якая апынулася на вымушанай эміграцыі. «Час пустазельля» пісаўся ў Варшаве і іншых гарадах вясной і летам 2022 году. Гэта спроба асэнсаваць бясчасьсе, у якім апынуліся беларусы пасьля 2020 году. Кніга складаецца з рэальных і выдуманых гісторый, выпадкова пачутых фраз на розных мовах, мімалётных уражаньняў, захапленьняў і ўспамінаў.

«Увогуле назву прыдумала ня я, а Ёанна Бернатовіч, перакладчыца беларускай літаратуры на польскую мову... У адной частак кнігі вядзецца пра тое, што пакуль мы жывём за мяжой, нашы сады і клюмбы зарастаюць пустазельлем, пра іх больш няма каму клапаціцца. І ў той жа час пустазельле для мяне не адмоўны вобраз. Гэта вельмі жывучыя расьліны, якія першымі асвойваюць апусьцелыя абшары... Таму пустазельле тут — яшчэ і пра нашу ўпартасьць і трываласьць, здольнасьць „прарасьці“ нават у самых неспрыяльных умовах», — казала пра сваю кнігу Ганна.

Нядаўна за «Час пустазельля» Ганну Янкуту ўзнагародзілі прэміяй імя Алеся Адамовіча. Пра кнігу Ганны вельмі прыязна выказалася нобэлеўская ляўрэатка Сьвятлана Алексіевіч.

Праскае выдавецтва «Вясна» завяршае выданьне поўнага збору твораў Мойшэ Кульбака культавым менскім раманам клясыка літаратуры на ідышы. Першы пераклад пад назвай «Зельманцы» зрабіў Віталь Вольскі ў 1960 годзе, але з прычын, якія не залежалі ад перакладчыка, ён быў на чвэрць скарочаны. Сёлета выйшаў поўны пераклад зь ідышу Сяргея Шупы.

«Гэта самы значны раман, напісаны ў Беларусі ў 1930-я гады ХХ стагодзьдзя. Кніга апісвае штодзённыя клопаты вялікай габрэйскай сям’і ў Менску, якую разьдзірае новая савецкая рэчаіснасьць. Чатыры пакаленьні сям’і адлюстраваныя ў захапляльных і часта гратэскавых дэталях», — кажа перакладчык Сяргей Шупа.

У 2024-м выдавецтва «Вясна» таксама працягнула сваю вялікую літоўскую сэрыю сучасных клясыкаў.

«Мы выдалі самы „шчымлівы“ віленскі раман Юргіса Кунчынаса „Туўла“. Кніжка бярэ за душу: усім раю, асабліва тым, хто жыве ў Вільні. Яна вельмі тапаграфічная, там ёсьць мапы, можна хадзіць і за падзеямі рамана сачыць на мясцовасьці, бачыць, дзе што адбывалася і як яно выглядае сёньня», — кажа выдавец Сяргей Шупа.

Гэта ўжо трэцяя кніга Філіпенкі, выдадзеная кракаўскім выдавецтвам «Гутэнбэрг» па-беларуску.

Раней на беларускай мове выйшлі ягоныя раманы «Былы сын» і «Крэмулятар».

У «Чырвоным крыжы» два галоўныя героі: 30-гадовы мужчына, футбольны арбітар, і інтэлігентная дама ва ўзросьце 91 году, якая перажыла і Вялікую Айчынную, і лягеры. Героі размаўляюць пра пачатак вайны, пра тое, як складаліся лёсы ваеннапалонных, пра дзейнасьць Чырвонага Крыжа і рэакцыю савецкага ўраду на яе.

Працуючы над раманам, аўтар знайшоў шмат дакумэнтаў Народнага камісарыяту замежных справаў, правёў сваё расьсьледаваньне.

«Я ўсё ж не дакумэнталіст, а мастацкія кнігі пішу... І зноў пішу кнігу пра сучаснасьць, пабудаваную на рэальных падзеях», — апавядаў пра сваю кнігу сам аўтар.

Яшчэ ў 2007 годзе Алесь Белы пачаў пісаць нарысы для «Нашай нівы» пад рубрыкай «Наша страва». Толькі праз 10 гадоў прыйшла ідэя напісаць пра гэта кнігу.

«Самы цымус» складаецца з 15 нарысаў і некалькіх дзясяткаў арыгінальных рэцэптаў ад знаўцы беларуска-габрэйскай гістарычнай кухні Алеся Белага. Аўтарскія ілюстрацыі Юрыя Таўбкіна.

«Гэтая кніга ня толькі пра стравы, а яшчэ і пра людзей, нават найперш пра людзей», — сьцьвярджае аўтар.

Гэта кніга вершаў паэта і перакладчыка Андрэя Хадановіча, напісаных да аднайменнай опэры паводле твора Ўладзімера Караткевіча.

Летась кіраўнік «Свабоднага тэатру» Мікалай Халезін паставіў у Лёндане опэру «Дзікае паляваньне караля Стаха» паводле Караткевіча. Музыку напісала кампазытарка Вольга Падгайская, а лібрэта — Андрэй Хадановіч. Паэт ператварыў прозу Караткевіча ў вершы, якія можна сьпяваць ці прамаўляць.

«Вельмі прыгожыя ілюстрацыі да гэтай кнігі зробленыя мастачкай Ганнай Касьпяровіч. Гэта перадкалядны падарунак беларусам, якім хочацца мець да сьвята штосьці вельмі настраёвае», — запэўнівае заснавальніца выдавецтва «Гутэнбэрг» Валянціна Андрэева.

Экспэдыцыя Вацлава Ластоўскага на Мазыршчыну адбылася напярэдадні калектывізацыі і індустрыялізацыі, якія проста «зьмялі» традыцыйную беларускую культуру ў вёсцы. Ластоўскі пасьпеў зафіксаваць тую старую культуру, расказвае Ігар Іваноў зь лёнданскага выдавецтва «Скарына».

«Мы мяркуем, усяго было 4 фотаальбомы, створаныя падчас экспэдыцыі. Доўгі час лічылася, што яны ўсе загінулі. Калі прафэсар Адам Мальдзіс у 1982 годзе прыехаў у Лёндан па стыпэндыі UNESCO, яму паказалі адзін шыкоўны фотаальбом, ён проста ня мог паверыць сваім вачам, што хоць нейкая частка гэтай экспэдыцыі захавалася. Сёлета ў нас атрымалася перазьняць усе здымкі, напісаць якасны артыкул, пераасэнсаваць спадчыну гэтай экспэдыцыі. І выйшаў шыкоўны альбом», — кажа спадар Іваноў.

Слоўнік фэмінітываў Уладзіслава Гарбацкага ўпершыню выходзіў у 2016 годзе, ён цалкам распрадаўся. А сам Уладзіслаў Гарбацкі абараніў дысэртацыю па тэме фэмінізацыі ў беларускай мове ў Варшаўскім унівэрсытэце.

«Мы сёлета выдалі манаграфію ягонай дысэртацыі, і зьявілася другое выданьне ягонага гіда па фэмінізацыі, пашыранае і дапоўненае. І прадстаўлялі абодва выданьні на фэстывалі „Прадмова“ і ў Бэрліне, і ў Варшаве, і ў Познані», — расказвае выдавец Ігар Іваноў.

Беластоцкі «Камунікат» прадстаўляе сярод сёлетніх навінак унікальнае выданьне. Аўтары — гісторык Натальля Гардзіенка і архівіст, дасьледчык эміграцыі Лявон Юрэвіч. Матэрыялы двое вядомых беларускіх навукоўцаў зьбіралі з дапамогай іншых людзей каля 30 гадоў. Яны аб’езьдзілі могілкі суродзічаў у Аўстраліі, Нямеччыне, Вялікай Брытаніі, Італіі, Францыі, ЗША, Канадзе і іншых краінах. Гэта першы альбом-даведнік пра пахаваньні беларусаў за мяжой.

Выданьне багата ілюстраванае — у ім некалькі дзясяткаў фатаздымкаў.

Да 100-годзьдзя народнага пісьменьніка Беларусі Васіля Быкава «Камунікат» выдаў дзьве ягоныя знакавыя, але малавядомыя аповесьці.

«Бліндаж» праляжаў у архіве пісьменьніка амаль дваццаць гадоў. Быкаў тройчы вяртаўся да аповесьці, але так і не завяршыў яе. У такім выглядзе «Бліндаж» быў упершыню надрукаваны ў канцы 2006 году ў часопісе «Дзеяслоў». Той нумар адразу стаў рарытэтам.У першым нумары «Апострафа» публікуюцца аповесьць Алеся Пашкевіча «Цясьляр волі» (пра Алеся Гаруна); аповесьці Ўладзімера Сьцяпана, Іны Снарскай; апавяданьні Валера Гапеева, Алены Вештарт, Алега Дашкевіча; вершы Насты Кудасавай, Леаніда Дранько-Майсюка, Алеся Дуброўскага, Аксаны Данільчык; фрэскі Барыса Пятровіча; пераклады Артура Бартэльса ад Віктара Гардзея, Фёдара Цютчава ад Міколы Гіля, Міхаіла Шлейхера ад Зьмітра Вішнёва; ліставаньне Васіля Быкава зь сястрой Валянцінай ды шмат іншых цікавостак.